Filozofia w szkole Matura z filozofii Ogłoszenia

Egzamin maturalny z filozofii 2017 – odpowiedzi z egzaminu rozszerzonego

Jesteście ciekawi jak wyglądają rozwiązania do pytań zamieszczonych w arkuszu z filozofii? Udostępniamy je specjalnie dla Was w tym artykule. Zweryfikujcie swoje odpowiedzi i policzcie punkty! Sprawdźcie też nasz dodatek maturalny dołączony do najnowszego numeru „Filozofuj!”, aby poznać listę uczelni wyższych dedykowaną dla osób zdających egzamin maturalny z filozofii.

Na podstawie tekstu i własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Tekst 1.

George Berkeley

Traktat o zasadach poznania ludzkiego

3. Każdy przyzna, że ani nasze myśli, ani uczucia, ani idee ukształtowane przez wyobraźnię nie istnieją poza umysłem. Otóż wydaje się niemniej oczywiste, że różne wrażenia zmysłowe, to znaczy idee wyryte na zmysłach, jakkolwiek byłyby zmieszane i połączone ze sobą (to znaczy bez względu na to, na jakie składałyby się przedmioty), nie mogą istnieć inaczej, jak tylko w umyśle, który je postrzega. Myślę, że każdy może się o tym przekonać naocznie, kto tylko zważy, co się rozumie przez termin istnieć wówczas, gdy stosuje się on do rzeczy zmysłowych. Mówię, że stół, na którym piszę, istnieje; znaczy to, że go widzę i odczuwam dotykiem; jeślibym zaś był poza swą pracownią, powiedziałbym, że istniał – rozumiejąc przez to, że gdybym się w swej pracowni znajdował, mógłbym go postrzegać; lub że jakiś inny duch teraz właśnie go postrzega. […] Bo to, co się mówi o absolutnym istnieniu rzeczy niemyślących, bez żadnego związku z tym, że są postrzegane, wydaje mi się całkowicie niezrozumiałe. Ich esse to percipi (1) – i nie jest możliwe, aby miały jakiekolwiek istnienie poza umysłami, czyli rzeczami myślącymi, które je postrzegają.

4. Doprawdy dziwnie jest rozpowszechnione wśród ludzi mniemanie, jakoby domy, góry, rzeki, słowem wszelkie przedmioty zmysłowe, miały przyrodzone, czyli realne istnienie, odmienne od tego, że umysł je postrzega. Ale bez względu na to, z jakim zaufaniem świat tę zasadę przyjmuje i udziela na nią zgody, to przecież każdy, kto się zdobędzie na podanie jej w wątpliwość, może, jeśli się nie mylę, dostrzec, iż zawiera w sobie jawną sprzeczność. Czymże bowiem są wyżej wymienione przedmioty, jeśli nie rzeczami, które postrzegamy przez zmysły? A czyż postrzegamy coś innego oprócz własnych swych idei, czy wrażeń zmysłowych? Czyż nie jest więc jawną sprzecznością, żeby którekolwiek z nich lub dowolne ich połączenie miało istnieć niepostrzeżone? […] 

6. Niektóre prawdy są dla naszego umysłu tak bliskie i tak oczywiste, że wystarczy nam oczy otworzyć, aby je dojrzeć. Za taką uważam tę ważną prawdę, że cały chór niebieski i wszystko, co się znajduje na Ziemi, słowem wszelkie ciała, które składają się na potężną budowę świata, nie mają żadnego samodzielnego istnienia poza umysłem, a ich byt polega na tym, że są postrzegane lub poznawane; a zatem dopóki te rzeczy nie są aktualnie przeze mnie postrzeżone, czyli nie istnieją w moim umyśle lub w umyśle jakiegoś innego ducha stworzonego, to albo muszą być pozbawione wszelkiego istnienia, albo też muszą istnieć w umyśle jakiegoś Ducha wiecznego […].

7. Z tego, co powiedziałem, wynika, że nie ma żadnej innej substancji oprócz ducha, czyli tego, co postrzega. […] 

9. Są ludzie, którzy rozróżniają jakości pierwotne i wtórne […]. Przyznają oni, że idee jakości wtórnych nie są podobiznami czegokolwiek, co istnieje poza umysłem, czyli istnieje niepostrzegane; natomiast nasze idee jakości pierwotnych chcą uważać za wzory czy obrazy rzeczy istniejących poza umysłem w substancji niemyślącej, którą nazywają materią. Przez materię mamy tedy rozumieć bezwładną substancję, która nie ma czucia i w której aktualnie jest rozciągłość, kształt i ruch. Lecz na podstawie tego, co już okazaliśmy, jest widoczne, że rozciągłość, kształt i ruch są tylko ideami istniejącymi w umyśle i że idea może być podobna tylko do innej idei, że zatem ani one same, ani ich pierwowzory nie mogą istnieć w substancji niepostrzegającej. Stąd jest jasne, że już pojęcie tego, co ludzie nazywają materią, czyli substancją cielesną, zawiera w sobie sprzeczność.

[G. Berkeley, Traktat o zasadach poznania ludzkiego, Warszawa 1956.] 

1. Esse = percipi – „istnieć” znaczy: być postrzeganym.


Zachęcamy do śledzenia naszej strony oraz odwiedzenia zakładki Studia Filozoficzne, gdzie dowiecie się m.in., dlaczego warto studiować filozofię oraz gdzie ją można studiować. W maju zmieścimy szersze informacje o wybranych ośrodkach akademickich. 

Zob. listę ośrodków akademickich, w których można studiować filozofię.


Zadanie 1.

Wybierz i zaznacz właściwe uzupełnienie poniższego zdania. Zagadnienia przedstawione we fragmencie tekstu G. Berkeleya reprezentują następujące dziedziny filozofii:

A. ontologię i etykę.

B. etykę i logikę.

C. epistemologię i ontologię.

D. logikę i epistemologię.

Zadanie 2.

a) Sformułuj główną tezę zawartą w pierwszym akapicie tekstu G. Berkeleya.

Odpowiedź: Istnieć znaczy być postrzeganym. Przedmioty istnieją o tyle, o ile są postrzegane zmysłowo przez podmiot poznający. 

b) Dokończ poniższe zdanie – wybierz i zaznacz odpowiedź A, B albo C oraz jej dokończenie wybrane spośród odpowiedzi 1–3.

Główna teza pierwszego akapitu tekstu Berkeleya reprezentuje:

A. skrajny realizm pojęciowy,

B. idealizm subiektywny,

C. dualizm psychofizyczny,

czyli pogląd wspólny:

1. Kantowi i Berkeleyowi.

2. Hobbesowi i Berkeleyowi.

3. wszystkim empirystom brytyjskim.

Zadanie 3.

Podaj przykład XX-wiecznego filozofa, który głosił tezę przeciwną do tezy Berkeleya z pierwszego akapitu tekstu. Wyjaśnij, na czym polega różnica między ich stanowiskami.

Filozof: Roman Ingarden

Wyjaśnienie różnicy: Ujmowane w spostrzeżeniach zewnętrznych rzeczy istnieją realnie, samoistnie, niezależnie od poznającego umysłu. 

Zadanie 4.

Czy – zdaniem G. Berkeleya – domy, góry, rzeki, słowem wszelkie przedmioty zmysłowe istniałyby, gdyby nie postrzegał ich żaden człowiek? Odpowiedz na pytanie, a następnie przytocz argument, którym posłużył się filozof.

Odpowiedź: Tak, istniałby.

Argument: Przedmioty nie postrzegane przez żadnego człowieka istnieją w umyśle Ducha wiecznego, czyli Boga.


2. Letnia Szkoła „Filozofuj!” – wakacje z filozofią. Są jeszcze wolne miejsca.


Zadanie 5.

Na podstawie tekstu G. Berkeleya oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.

1. Rozpowszechnione wśród ludzi pojęcie materii jest wewnętrznie sprzeczne. Prawda

2. Umysły skończone istnieją tylko w umyśle jakiegoś Ducha Wiecznego. Fałsz

3. Istnieje tylko to, czego doświadczamy w chwili teraźniejszej. Fałsz

Zadanie 6.

a) Wyjaśnij znaczenie terminu solipsyzm.

Solipsyzm to stanowisko filozoficzne, według którego istnieje tylko aktualnie filozofujące ja. 

b) Czy – według Ciebie – G. Berkeley był solipsystą? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Berkeley nie był solipsystą, bo przyjmował, że istnieje wiele podmiotów. 

Zadanie 7.

Uzupełnij poniższą tabelkę – wstaw w odpowiednich miejscach znak X, jeśli dane zdanie jest zgodne z koncepcją Platona lub z koncepcją Berkeleya.

Uwaga: niektóre zdania mogą być zgodne z koncepcjami obu filozofów lub niezgodne z żadną z nich.

Zdania (tezy) Platona koncepcja idei Berkeleya koncepcja idei
Idee istnieją w umysłach ludzkich.  x
Idee istnieją poza umysłami.  x
Idee istniały przed narodzinami Platona.  x
Idee są rozciągłe.
Idee są tym, co postrzegamy.  x
Idee są prawzorami rzeczy materialnych.  x

 Zadanie 8.

Stanowisko Berkeleya w kwestii jakości pierwotnych i wtórnych jest modyfikacją stanowiska J. Locke’a. Spośród następujących tez przyporządkuj dokładnie jedną Locke’owi oraz dokładnie jedną Berkeleyowi.

Teza:

1. Zarówno jakości pierwotne, jak i jakości wtórne są niezależne od ludzkiego umysłu poznającego.

2. Wyłącznie jakości pierwotne, w odróżnieniu od jakości wtórnych, są niezależne od ludzkiego umysłu poznającego.

3. Zarówno jakości pierwotne, jak i jakości wtórne są zależne od ludzkiego umysłu poznającego.

Filozof:

A. John Locke – teza nr 2.

B. George Berkeley – teza nr 3.

Zadanie 9.

Zanalizuj następujące rozumowanie – załóż, że jego przesłanki są prawdziwe.

Przesłanka 1.: Napoleon nie był wielkiego wzrostu.

Przesłanka 2.: Tylko wielcy ludzie odgrywali ważną rolę w dziejach Europy.

Wniosek: Napoleon nie odegrał żadnej ważnej roli w dziejach Europy.

a) Podaj nazwę błędu językowo-logicznego, który występuje w tym rozumowaniu.

Ten błąd to ekwiwokacja. 

b) Wyjaśnij, na czym polega ten błąd.

Polega on na tym, że w przesłankach rozumowania został użyty termin aktualnie wieloznaczny, a poprawność rozumowania wymaga, by był on jednoznaczny. W powyższym przykładzie słowo „wielki” zostało użyte w dwóch różnych znaczeniach – w pierwszej przesłance odnosi się ono do wzrostu fizycznego, a w drugiej – do cech niefizycznych. 

Tekst 2.

List do Menoikeusa 

Staraj się oswoić z myślą, że śmierć jest dla nas niczym, albowiem wszelkie dobro i zło wiąże się z czuciem; a śmierć jest niczym innym, jak właśnie całkowitym pozbawieniem czucia. […] Głupcem jest atoli ten, kto mówi, że lękamy się śmierci nie dlatego, że sprawia nam ból, gdy nadejdzie, lecz że trapi nas jej oczekiwanie. Bo zaiste, jeśli jakaś rzecz nie mąci nam spokoju swą obecnością, to niepokój wywołany jej oczekiwaniem jest zupełnie bezpodstawny. A zatem śmierć, najstraszniejsze z nieszczęść, wcale nas nie dotyczy, bo gdy my istniejemy, śmierć jest nieobecna, a gdy tylko śmierć się pojawi, wtedy nas już nie ma.

[Epikur, List do Menoikeusa, [w:] Barbara Markiewicz, Filozofia dla szkoły średniej. Wybór tekstów, Warszawa 1999.] 

Zadanie 10.

Autorem Listu do Menoikeusa jest Epikur, założyciel jednej z trzech wielkich szkół hellenistycznych. Uzupełnij tabelkę – wpisz w odpowiednie miejsca: nazwy tych szkół, po jednym z ich przedstawicieli oraz po jednej z charakterystycznych dla nich tez. Tezy wybierz spośród wymienionych poniżej A, B, C.

Tezy:

A. Nie każda przyjemność uszczęśliwia człowieka; szczęśliwym jest ten, który nie doświadcza bólu (ciała) i niepokoju (duszy).

B. Jedynie słuszną postawą człowieka jest ta, której istota wyraża się w obojętności wobec rzeczy, ponieważ rzeczy są nie do odróżnienia, nie do określenia i nie do rozgraniczenia.

C. Dobro różni się od zła; to jest godne wyboru, co jest zgodne z rozumem (rozumną naturą).

Lp. Nazwa szkoły Przedstawiciel Teza
1.  Epikurejczycy Epikur  A
2.  Stoicy Zenon z Kition  C
3.  Sceptycy  Pirron z Elidy  B

Zadanie 11.

Na podstawie wiedzy o filozofii Epikura oceń prawdziwość poniższych twierdzeń. Zaznacz P, jeśli twierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.

1. Przyjemność czyni człowieka szczęśliwym. Prawda

2. „Grono przyjaciół i kwiaty w ogrodzie” to największa przyjemność. Prawda

3. Bogowie opiekują się sprawami ludzi. Fałsz

4. Dusze ludzi cnotliwych osiągają nieśmiertelność. Fałsz

Zadanie 12.

Według jednej z interpretacji tekstu Epikura przeprowadzone w nim rozumowanie zakłada, że sensowny (racjonalny) lęk przed czymkolwiek wymaga istnienia tego, kto się boi, oraz tego, czego ów ktoś się boi. Czy według autora tekstu oba te warunki mogą być w przypadku lęku przed śmiercią jednocześnie spełnione? Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do stosownego zdania tekstu.

Odpowiedź: Zdaniem Epikura te dwa warunki nie mogą być spełnione w przypadku lęku przed śmiercią.

Uzasadnienie wraz z cytatem: Epikur przekonuje, że niepotrzebnie ludzie lękają się śmierci, ponieważ: „gdy my istniejemy, śmierć jest nieobecna, a gdy tylko śmierć się pojawi, wtedy nas już nie ma”. 

Zadanie 13.

Stanowisko etyczne zbliżone do tego, które wyznawał Epikur, reprezentował w nowożytności J.S. Mill. Podaj nazwę tego stanowiska oraz odpowiedz na pytanie: Czy według Epikura i Milla osiągnięcie władzy oraz bogactwa może być uznane za przejaw dobrego (szczęśliwego) życia? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Nazwa stanowiska J.S. Milla: Utylitaryzm

Wg Epikura osiągnięcie władzy i bogactwa nie może być uznane za przejaw dobrego (szczęśliwego) życia, ponieważ szczęście wiąże się przede wszystkim z brakiem cierpienia, zaś chęć osiągnięcia i osiągnięcie władzy i bogactwa powoduje, że człowiek ciągle jest narażony na cierpienia, których przyczyną są czynniki zewnętrze. Władza i bogactwo wymagają bowiem sprzyjających okoliczności losu, na które człowiek nie ma wpływu. Stąd osiąganie tych dóbr nieuchronnie wiąże się z ryzykiem i niepewnością – przyczynami cierpienia, które uniemożliwia dobre, szczęśliwe życie.

Wg J.S. Milla osiągnięcie władzy i bogactwa może być uznane za przejaw dobrego (szczęśliwego) życia, ponieważ może być środkiem do maksymalizacji szczęścia, nie tylko indywidualnego, ale i społecznego – większej ilości osób. Wszystko jednak zależy od tego, jak władza i bogactwo będą wykorzystane. 

Zadanie 14.

Połącz wymienione poniżej teorie etyczne z charakterystycznymi dla nich terminami. Wpisz w każdej rubryce tabeli po dwa właściwe terminy wybrane spośród poniższych.

imperatyw kategoryczny
korzyść
obowiązek
dzielność etyczna
konsekwencje
umiar
spolegliwy opiekun

Teorie etyczne Terminy
Arystotelesowska etyka cnót  dzielność etyczna, umiar
Kantowska etyka obowiązku  obowiązek, imperatyw kategoryczny
Utylitaryzm J.S. Milla  konsekwencje, korzyść

Zadanie 15.

Napisz wypracowanie na jeden z poniższych tematów.

Temat 1.

Ernest Cassirer napisał w Eseju o człowieku: „Czas i przestrzeń są ramami, które zamykają w sobie całą rzeczywistość. Nie możemy pojąć żadnej rzeczy realnej inaczej jak tylko w warunkach czasu i przestrzeni”. Czy zgadzasz się z tym poglądem? Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do wybranych poglądów filozoficznych.

Temat 2.

Święty Augustyn w swoich Wyznaniach zadał następujące pytania: „Gdzież więc jest zło? Skąd i w jaki sposób do tego świata się wkradło? Jaki jest jego korzeń? […] A może zło w ogóle nie istnieje?” Jaki jest Twój pogląd na genezę i naturę zła? Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do wybranych poglądów filozoficznych.


Wstęp: Kamila Dylewska


Arkusze egzaminacyjne CKE dostępne są > tutaj.

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

Skomentuj

Kliknij, aby skomentować

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy