Artykuł Filozofia w szkole

Joanna Maria Chrzanowska: Dialog – dyskusja – debata

Fot.: Joanna Maria Chrzanowska
Dialog jest podstawową formą komunikacji. Jest też umiejętnością, którą należy odpowiednio kształcić. Najlepszą formą kształcenia tej kompetencji jest praktyka. W niniejszym artykule przedstawię jedną z metod nauki dyskutowania – metodę kazuistyczną. 

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2015 nr 3, s. 45–46. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.


Młodzież lubi dyskutować. Młodzież chce dyskutować. Tego typu dialog jest niezastąpiony w rozwoju młodego człowieka. Po pierwsze, stwarza okazję do artykulacji własnego zdania w danej kwestii, dzięki czemu osoby uświadamiają sobie swój stosunek do tej kwestii, a jednocześnie wykuwają swój światopogląd. Po drugie, jest okazją do konfrontacji swoich przekonań z przekonaniami innych osób, co sprzyja otwarciu się na inne, niedostrzegane punkty widzenia oraz rozwija umiejętność poszukiwania racji za własnymi przekonaniami. W szkole nie ma jednak zbyt wielu możliwości wyrażania własnego zdania, manifestacji światopoglądu czy konstruktywnej krytyki poglądów. Napięte programy dydaktyczne nie pozostawiają wiele miejsca na rozwój tych fundamentalnych w społeczeństwie demokratycznym umiejętności. Biegłość w wyrażaniu własnego zdania jest nieodzownie związana z wolnością słowa. Ta natomiast zakłada odpowiedzialność za własne słowa. Odpowiednim miejscem do kształcenia takich kompetencji są niewątpliwie lekcje etyki i filozofii, które są doskonałym polem do ścierania się różnych poglądów.

Owo ścieranie się poglądów może mieć formę debaty lub dyskusji. Ta pierwsza ma ustalony przebieg, a w jej trakcie wypowiadają się wyznaczone, przygotowane osoby. W tej drugiej każdy ma prawo wypowiedzieć swoje zdanie. Debata zakłada zwycięstwo jednej ze stron, dyskusja natomiast – dojście do kompromisu, zbliżenie się do wspólnego rozwiązania. Debata ma określony czas, natomiast dyskusję można ciągnąć w nieskończoność, do wyczerpania argumentów.

Co to jest kazus jako metoda nauki dyskusji i dlaczego warto ją stosować?

Kazus to tyle, co studium przypadku, czyli w języku angielskim case study. Jako metoda polega on na tym, że rozpatruje się konkretną sytuację, by zbudować lub skonfrontować ogólniejsze koncepcje. Jest on wykorzystywany w kształceniu m.in. prawników, którzy muszą rozwiązać określone sytuacje problemowe za pomocą odpowiednich aktów prawnych. Zastosowanie kazusu jako metody podczas lekcji etyki lub filozofii ma tę zaletę, że uczniowie nie muszą posiadać żadnej wiedzy teoretycznej. Należy tylko zadbać o to, by w kazusie wyraźnie rysował się problem etyczny (filozoficzny), którego wychwycenie powinno otworzyć dyskusję. Jej istotą jest ścieranie się różnych poglądów i stojących za nimi racji, a głównymi celami – rozwój osobowościowy uczniów, kształtowanie ich wrażliwości moralnej, ćwiczenie umiejętności artykulacji i komunikowania własnego poglądu, argumentowania za nim, analizy poglądów oponentów oraz odróżniania racji rzeczowych od nierzeczowych (niemających związku logicznego i rzeczowego z argumentacją, np. subiektywnych). Dopiero w dyskusji uczniowie wyrabiają sobie wyraźny pogląd na daną sprawę (np. zabójstwo, aborcję, kradzież). Dobrani (w sposób zaplanowany lub spontanicznie) w grupy czy obozy, uczą się pracy zespołowej, w tym m.in. rozpoznawania i zagospodarowania różnych dyspozycji i zdolności. Dobrze dobrany kazus rozwija również myślenie interdyscyplinarne.

Jak się przygotować?

Metoda kazuistyczna jest bardzo przyjaznym dla nauczyciela narzędziem nauczania. Nie wymaga zbyt dużego nakładu pracy. Prowadzący musi tylko przygotować odpowiednią historię, która zawierać będzie problem etyczny lub moralny. Kazus powinien być krótki, lecz w miarę dokładny i rozbudowany. Przykładowo może to być problem prawdomówności, kradzieży wytworów intelektualnych czy powinności sprzątania pokoju. Dobrze, jeśli historia odzwierciedla problemy ze świata ucznia, szczególnie w przypadku uczniów młodszych. Dla starszych warto przygotować kazusy odwołujące się do wydarzeń współczesnych. Do kazusu warto dobrać tezę, która będzie narzucała kierunek dyskusji. Teza powinna być zdaniem twierdzącym. Może być również w formie przeczącej, jednak tej formy nie zaleca się w przypadku uczniów szkoły podstawowej. Metodę kazuistyczną można dostosować do każdego etapu edukacyjnego, dobierając kazus o odpowiednim stopniu trudności.

Przebieg dyskusji kazuistycznej

Kazus może być opowiedziany przez nauczyciela, przeczytany przez niego lub przez ucznia. Może to być fragment filmu lub opisu w książce. Kolejnym krokiem jest podzielenie uczniów na dwie grupy: pro (broniących tezy) i contra (przeciw tezie). Forma podziału na grupy jest dowolna i zależy od metodyki nauczyciela. Dyskusja między dwoma grupami odbywa się przy zastosowaniu dwóch zasad: ping-ponga – mówi jedna osoba i wybiera oponenta do odpowiedzi, oraz nieużywania argumentów ad personam, czyli takich argumentów nierzeczowych, które odwołują się do faktycznych lub rzekomych cech oponenta. Po zakończeniu dyskusji nauczyciel powinien podsumować polemikę, wskazując mocne i słabe argumenty obu grup. Może też wskazać zastosowane przez uczniów chwyty erystyczne podczas dyskusji. Wreszcie można opowiedzieć koniec historii przedstawionej w kazusie, o ile takowy istnieje. Należy wystrzegać się wskazywania „zwycięzców”
dyskusji.

Przykładowy kazus

Pani Anna pracuje w markecie spożywczym za najniższą krajową stawkę. Jest wdową i samotną matką, która ma na utrzymaniu trójkę dzieci. Ze względu na zbliżające się święta Bożego Narodzenia chciała sprawić dzieciom niespodziankę. Nie mogąc pozwolić sobie na zakup świątecznych słodyczy, postanowiła wynieść trzy paczki słodkości ze sklepu, w którym pracuje. Na kradzieży przyłapał ją kierownik zmiany. Kobieta, żałując swojego czynu, poprosiła go o niezawiadamianie policji i zarządu sklepu. Mężczyzna, poznawszy jej historię, stanął w obliczu dylematu moralnego.

TEZA: Kradzież może być w niektórych przypadkach usprawiedliwiona.


Fot.: Joanna Maria Chrzanowska


Joanna Maria Chrzanowska – doktor filozofii, absolwentka chemii i filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, rzeczoznawca przedmiotowy z filozofii i etyki w Ministerstwie Edukacji Narodowej, trenerka Odysei Umysłu, nauczycielka etyki. Zajmuje się dydaktyką etyki i filozofii. Kontakt: nauczanie.filozofii@academicon.pl.

Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska. W pełnej wersji graficznej można go przeczytać > tutaj.

< Powrót do spisu treści.

 

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

Skomentuj

Kliknij, aby skomentować

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy