ONA: Co robisz?
ON: Przekładam książki. Te w żółtej okładce stawiam tam, gdzie były książki w niebieskich – i na odwrót.
ONA: A dlaczego tak robisz?
ON: Co za pytanie. Przekładam i już.
ONA: Jeśli to robisz, to musi być powód, prawda?
ON: Wcale nie. Chyba nie powiesz, że wszystko, co robimy, robimy z jakiegoś powodu?
ONA: Zgoda, czasami „robimy” różne rzeczy bez powodu. Łapie nas czkawka albo nagle się budzimy. Ale to nie są prawdziwe działania, nie robimy tego celowo. Działania celowe wyróżniają się tym, że mają powody. A przekładanie książek jest działaniem celowym.
ON: Mógłbym się zgodzić, że każdym działaniem kieruje konkretny powód. Ale mówię ci, w przekładaniu książek żółtych na miejsce niebieskich nie mam żadnego celu.
ONA: Ale to jest działanie bez sensu…
ON: Jeśli się upierasz, mogę ci powiedzieć, że przekładam je, bo chcę je przekładać. Oto powód.
ONA: A dlaczego chcesz je przekładać?
ON: Nigdy nie jesteś zadowolona! Teraz jeszcze żądasz, żebym podał ci powód nie tylko moich działań, ale i moich chęci?
ONA: Nie możesz powiedzieć, że coś robisz, bo chcesz to robić, nie wyjaśniając mi tego „bo”.
ON: Powiedzmy, że chcę przekładać książki, bo… bo dzięki temu te w żółtych okładkach znajdą się nad tymi w zielonych, a niebieskie nad czerwonymi. Usatysfakcjonowana?
ONA: To nie jest powód. Powody to przyczyny naszych działań, nie ich skutki.
ON: Przyczyny? Mogłaś wcześniej powiedzieć. W takim przypadku powodem, dla którego przekładam książki, jest to, że tego ranka zachciało mi się to robić!
ONA: Źle się wyraziłam. Nie chciałam powiedzieć, że każda przyczyna jest powodem. Powód działania to pragnienie realizacji jakiegoś celu.
ON: Właśnie. Bardzo pragnę, aby książki były ułożone tak, jak ci powiedziałem.
ONA: Ale to jest nieuzasadnione pragnienie!
ON: Podaj przykład lepiej uzasadnionego pragnienia.
ONA: Spróbuję… Pragnę nowej pracy. A uzasadnieniem mojego pragnienia jest to, że nie podoba mi się organizacja obecnej pracy i sądzę, że gdybym dostała nową, żyłoby mi się lepiej.
ON: Świetnie. Pragnę, aby książki były ułożone inaczej. A uzasadnieniem mojego pragnienia jest to, że nie podoba mi się ich obecny układ i sądzę, że gdyby był inny, żyłoby mi się lepiej.
ONA: Ale dlaczego żyłoby ci się lepiej?
ON: A skąd mam wiedzieć? Pewne stany rzeczy podobają się nam bardziej niż inne. Czujemy się z nimi lepiej. Dlaczego sądzisz, że gdybyś dostała nową pracę, żyłoby ci się lepiej?
ONA: Miałabym przyzwoitszą pensję i może więcej wolnego czasu, mogłabym się zająć rzeczami, na których mi zależy.
ON: Właśnie.
ONA: Naprawdę nie widzisz różnicy?
ON: Żadnej. Rozumiem, że można chcieć cofać się w łańcuchu przyczyn. Ale w pewnej chwili trzeba się zatrzymać. Wyobraź sobie, że chcę ci zrobić prezent. Mógłbym podać ci powód, mówiąc, że chcę cię uszczęśliwić, a potem jeszcze powiedzieć, że chcę cię uszczęśliwić, bo cię kocham. Uważasz, że muszę jeszcze wyjaśniać, dlaczego cię kocham? Kocham cię i basta.
ONA: Wiem i o nic więcej nie proszę.
ON: A więc dlaczego wydaje ci się, że z książkami jest inaczej?
ONA: Lepiej już nie pytaj.
Tłumaczenie: Patrycja Mikulska
Achille Varzi – profesor filozofii Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku.
Strona internetowa.
Roberto Casati – profesor filozofii francuskiego Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS) w Paryżu. Strona internetowa.
Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.
W pełnej wersji graficznej można go przeczytać > tutaj
Ilustracja: Mira Zyśko
Skomentuj