Artykuł

Adam Grobler: Co z głowy, co z kapelusza

Co z głowy, co z kapelusza? — Tekst: Adam Grobler; Grafika: Małgorzata Uglik
„Strzeż się popełnienia morderstwa! Prowadzi ono do kradzieży, a stąd krok tylko jeden do kłamstwa” (J. Tuwim).

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2024 nr 3 (57), s. 41–43. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.


Szczególnie niebezpieczne jest kłamstwo przedstawiane jako opinia równoprawna naukowej. Pod pretekstem, że nauka niejednokrotnie się myli, głosi ono jako prawdę objawioną coś nauce zupełnie przeciwnego. A to, że duże dawki witaminy C leczą odporne na oficjalne terapie nowotwory (zob. Netoteka 1), a to, że ellaOne jest pigułką wczesnoporonną (zob. Netoteka 2), a to, że katastrofa smoleńska jest dziełem zamachu (zob. Netoteka 3). Wszystkie te rewelacje są sprzeczne ze stanem badań medycznych czy technicznych. Za to zgodne z interesem biznesowym lub politycznym ich promotorów.

Oczywiście, nauka popełnia błędy i poglądy naukowe się zmieniają. Przeżyłem niejedną wojnę masła z margaryną i kawy z herbatą. Moja najstarsza córka w niemowlęctwie była karmiona naukowo według zegarka i norm wagowych. Młodsze dzieci dostawały jeść, też naukowo, dopiero wtedy, gdy były głodne. Pozornie kapryśne zwroty akcji w nauce są w gruncie rzeczy korektami uprzednich niedopatrzeń i opierają się na wynikach badań ściśle podporządkowanych wymogom metodologicznym. Natomiast antynaukowe banialuki tkwią korzeniami w przesądach, lękach, niewiedzy, myśleniu magicznym i życzeniowym.

Dobrą tego ilustracją jest anegdota opowiedziana przez taksówkarza, z którym wdałem się w rozmowę na temat szczepień antycovidowych: „Jechałem kiedyś z pasażerem pomstującym na to, że szczepionki nie są należycie przebadane. – Ja się zaszczepiłem – mówię. – Źle pan zrobił – on na to. – Za dwa lata będzie pan bezpłodny. – Tak? – odpowiadam. – A skąd pan to wie, skoro to jeszcze nie jest przebadane?”. Ów pasażer zapewne usłyszał, że szczepionki zostały dopuszczone do obrotu warunkowo. Nie znaczy to jednak, że z ich badaniem jest coś nie w porządku, ale tylko, że ­badania mają być jeszcze kontynuowane, np. w zakresie ich stosowania u dzieci. Skrócenie czasu pracy nad szczepionką było możliwe dzięki temu, że badania preparatów mRNA trwały od 20 lat (zob. Netoteka 4) i że o innych koronawirusach (różnych od SARS-CoV‑2) było już dość dużo wiadomo.

Antynaukową rewelacją było ogłoszenie, na podstawie statystyk brytyjskich (Public Health England 2021), że poziom śmiertelności wskutek zarażenia covidem wśród pacjentów zaszczepionych był kilkakrotnie wyższy niż wśród niezaszczepionych. To akurat nie było kłamstwem, lecz szczerą prawdą – w odniesieniu do osób tak ciężko chorych, że hospitalizowanych. Jeżeli jednak przyjrzeć się tym samym statystykom z podziałem na grupy wiekowe, wnioski są wręcz przeciwne. Wśród pacjentów 50+ zgonów osób zaszczepionych było dwuipółkrotnie mniej niż zgonów osób niezaszczepionych, wśród młodszych zaś stosunek ten wynosił: 0 (zero) przypadków śmiertelnych (zaszczepieni) do 6 (niezaszczepieni) na ponad 50 tys. osób.

Taki zaskakujący rozziew między porównaniami: (1) dwóch grup wziętych w całości – w tym przypadku osób zaszczepionych i niezaszczepionych i (2) tych samych grup podzielonych na podgrupy – w tym przypadku według wieku – znany jest w metodologii pod nazwą paradoksu Simpsona. Występuje on wtedy, gdy porównywane grupy znacznie różnią się częstością występowania w nich jakiejś cechy istotnej ze względu na cel porównania. W rozważanym przypadku w grupie pacjentów zaszczepionych liczba osób 50+ była zbliżona do liczby osób młodszych, natomiast w grupie niezaszczepionych osób seniorów było kilkadziesiąt razy mniej niż juniorów. (Juniorów ogółem było kilkanaście razy więcej niż seniorów. Tak wielka liczebna przewaga hospitalizowanych juniorów zapewne wynikała stąd, że szczepili się znacznie rzadziej od seniorów). Wiek tutaj jest cechą istotną nie tylko dlatego, że seniorzy chętniej się szczepili, ale przede wszystkim dlatego, że u seniorów ryzyko śmierci w razie choroby jest o wiele wyższe, a szczepienia, aczkolwiek ogólnie korzystne, to mniej skuteczne niż w przypadku juniorów.

Metodologicznie sprawa jest jasna. Porównania są wtedy miarodajne, gdy porównywane grupy są porównywalne. To znaczy: gdy rozkład cech istotnych ze względu na cel porównania jest w obu grupach podobny. W przeciwnym razie porównanie ma charakter magiczny. Enfant terrible filozofii nauki, Paul K. Feyerabend, w latach 70. XX w. głosił, że magia nie jest w niczym gorsza od nauki.

Nawet jeżeli nauka ma jakąś specjalną metodę i nawet jeżeli jej praktyczne osiągnięcia przewyższają inne dokonania człowieka, to i tak nie byłby to wystarczający powód, aby zezwolić jej na ideologiczną dominację (Feyerabend 1978; tłum A. G.).

Nieco później przyznał, że „z uwagi na panujący dziś klimat polityczny i filo­zoficzny [do którego przecież sam walnie się przyczynił – przyp. A. G.] warto przydać rozumowi większą wagę niż dwie dekady wcześniej” (Feyerabend 1993; tłum. A. G.).


Warto doczytać:

  • P. K. Feyerabend, Against Method, 1993.
  • P. K. Feyerabend, Science in a Free Society, 1978.
  • Public Health England, SARS-CoV‑2 variants of concern and variants under investigation in England. Technical briefing 16, 18 June 2021.

Netoteka:

1. A. Ambroży, Witamina C na raka. Bo „żadna chemia nie poradzi”. Byliśmy na wykładzie znachora Jerzego Zięby, Newsweek.pl, 5 listopada 2018, https://www.newsweek.pl/witamina- c‑na-raka-bo-zadna-chemia-nie-poradzi-bylismy-na-wykladzie-znachora-jerzego/e9de5dg (dostęp: 13.03.2024).

2. E. Dłużewska, Konstanty Radziwiłł: Dopuszczenie pigułki „dzień po” bez recepty było działaniem ideologicznym, Wyborcza.pl, 17 lutego 2017, https://wyborcza.pl/7,75398,21385621, konstanty-radziwill-pigulka-dzien-po-dopuszczona-bez-recepty.html (dostęp: 13.03.2024); PAP, PO: wypowiedź min. Radziwiłła o pigułce „dzień po” – haniebna, Polsatnews.pl, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2017–02-24/po-wypowiedz-min-radziwilla-o-pigulce-dzien-po-haniebna/ (dostęp: 13.03.2024).

3. Katastrofa polskiego Tu-154 w Smoleńsku, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_polskiego_Tu-154_w_Smole%C5%84sku (dostęp: 13.03.2024).

4. W. Szczepaniak, Technologia mRNA w szczepionkach – dlaczego jest bezpieczna?, Serwis Zdrowie, 12 maja 2021, https://zdrowie.pap.pl/szczepienia/technologia-mrna-w-szczepionkach-dlaczego-jest-bezpieczna (dostęp: 13.03.2024).


Adam Grobler – profesor, były pracownik Katedry Filozofii Uniwersytetu Opolskiego i członek Prezydium Komitetu Nauk Filozoficznych PAN. Zajmuje się metodologią nauk, teorią poznania, filozofią analityczną i dydaktyką filozofii. W wolnym czasie gra w brydża sportowego. Wdowiec (2006), w powtórnym związku (od 2010), ojciec czworga dzieci (1980, 1983, 1984, 1989) i dziadek, jak na razie, ośmiorga wnucząt. Mieszka w Krakowie. E‑mail: adam_grobler@interia.pl.

Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.

W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku  PDF.

< Powrót do spisu treści numeru.

Ilustracja: Małgorzata Uglik


Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

1 komentarz

Kliknij, aby skomentować

  • Co to jest covid?
    Nagle się ludzie zorientowali, że istnieje: niepełnosprawność, śmierć, cierpienie? Nic mnie to nie obchodzi.
    Nie śledziłem informacji medialnych. 

    Szczepionki okazały się nieskuteczne a ludzie na te szczepionki umierali. 

    Mówienie o wirusie jak o jakiś trendach jest ułomne.
    Widząc przerażenie na twarzach osób na ulicy przypomniał mi się szpital na ul. Bujwida 44 we Wrocławiu gdzie w tym budynku zasługi miał Alzheimer.
    Pomyślałem sobie, że nic mnie to nie obchodzi a ludziom takim należy się jeszcze więcej cierpienia. 

    Widoczny stres na ulicach był mi tak znajomy, że nagle miałem ochote trzasnąć ich po pysku, aby jeszcze bardziej dotarło. Nic mnie to nie obchodzi i niczym się to nie wyróżnia, nie jest to warte uwagi. Ci co się zaszczepili to cierpią wedle własnej woli na odczynny poszczepienne a Ci co się nie zaszczepili nie umierają masowo. Szczególnie na te pierwszą szczepionkę, nieskuteczną która przed niczym nie chroni.

Sklep

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy