Twórcy i twórczynie filmu Sound of metal wykorzystują kameralny dramat muzyka tracącego słuch do opowiedzenia historii o życiu z niepełnosprawnością, uzależnieniu od dźwięków oraz o potrzebie odnalezienia wewnętrznego spokoju. Reżyser (Darius Marder) nawiązuje do popkulturowego wizerunku artysty sceny alternatywnej: zagubionego buntownika i narkomana, kontestującego aktualną rzeczywistość i odrzucającego życie w społeczeństwie. Postać Rubena (Riz Ahmed) obrazuje trudną drogę godzenia się ze światem, własnym ciałem oraz z samym sobą.
Fabuła filmu jest stosunkowo prosta. Ruben to perkusista, który wraz ze swoją ukochaną (Olivia Cooke) współtworzy zespół heavymetalowy. Postaci prowadzą alternatywny model życia w drodze, na marginesie społecznych norm i konwencji. Mieszkają w kamperze, dzięki czemu swobodnie przemieszczają się między koncertami, odbywającymi się w ciągle nowych miejscach. Ich świat wypełniają intensywne, kakofoniczne dźwięki, które pozwalają im uciec od codziennych problemów. On zmaga się z uzależnieniem od narkotyków, ona ma widoczne blizny po samookaleczaniu. Azyl, jaki zapewnia im muzyka, zostanie brutalnie zburzony, gdy Ruben zacznie tracić słuch. Artysta będzie zmuszony szukać pomocy w odciętym od świata ośrodku dla osób niesłyszących.
Jednym z najciekawszych wątków filmu staje się konflikt pomiędzy Rubenem a dyrektorem ośrodka (Paul Raci) wokół sposobu rozumienia niepełnosprawności. Dla pierwszego, utrata słuchu stanowi kalectwo uniemożliwiające prowadzenie dotychczasowego życia. Jest to defekt, który należy naprawić za pomocą kosztownej operacji, pozwalającej częściowo przywrócić zmysł. Drugi bohater – Joe – stanowczo sprzeciwia się uznawaniu niesłyszenia za ułomność. Swój ośrodek buduje na przekonaniu, że percepcja osoby głuchej nie jest w żaden sposób lepsza czy gorsza od sposobu odbierania świata przez słyszących: jest wyłącznie inna. Oznacza to, że niepełnosprawność nie stanowi skazy, którą należy niezwłocznie usunąć. Trzeba ją zaakceptować i nauczyć się z nią żyć.
Polemika bohaterów nawiązuje do dyskusji toczących się na gruncie krytycznych studiów nad niepełnosprawnością (disability studies). Ruben reprezentuje perspektywę medykalizacji: pragnie „naprawić” własne, odmieńcze i „niepełne” ciało, aby dostosować je do sposobu funkcjonowania ciała zdrowego. Prowadzi zaciętą walkę o zachowanie swojego życia w dawnym kształcie. Jego obsesyjne próby odzyskania słuchu zostają porównane do problemu uzależnienia (od dźwięków, czy od ekstrawaganckiego życia?): „Brzmisz jak uzależniony” – zauważy Joe w jednej ze scen.
Nauka jaką Joe udzieli Rubenowi nie polega wyłącznie na ćwiczeniu praktycznych umiejętności umożliwiających komunikację (np. języka migowego, czy obsługi specjalistycznych urządzeń). To przede wszystkim lekcja świadomego konstruowania własnej tożsamości jako osoby niesłyszącej. Nauczyciel chce, by Ruben „nauczył się być głuchym”. Tym samym wskazuje, że (parafrazując Simone de Beauvoir) nikt nie rodzi się niesłyszącym – oprócz czynników biologicznych istnieje szereg kategorii społeczno-kulturowych, które determinują nasze rozumienie (nie)pełnosprawności. Joe podważa popularne, opresyjne narracje kulturowe przedstawiające niepełnosprawnego jako „samotnego kalekę” i „nieszczęsną ofiarę okrutnego losu” (Dzieci gorszego Boga, Człowiek słoń) lub „jednostkę toczącą heroiczną walkę z własnymi ograniczeniami” (Teoria wszystkiego, Motyl i skafander). Oba sposoby reprezentacji uznają niepełnosprawność za cechę nienormatywną, odróżniającą jednostkę „chorą” od „zdrowego” społeczeństwa. Dyrektor ośrodka odrzuca zarówno litość jak i podziw oraz pokazuje, że odmienna percepcja osoby niesłyszącej może stać się przedmiotem afirmacji. Postać reprezentuje w filmie postawę zbliżoną do amor fati: umiłowania własnego losu w obliczu szczęścia i nieszczęścia, zdrowia i choroby.
Ruben będzie musiał spróbować pogodzić się z nową sytuacją oraz odnaleźć pozytywne sposoby postrzegania samego siebie oraz własnego miejsca w świecie. Najważniejsze zadania stawiane przed bohaterem dotyczą właśnie prób odnalezienia spokoju, samorozumienia oraz samoakceptacji nie pomimo niepełnosprawności, ale z niepełnosprawnością. Ahmed odmalowuje swoją postać z ogromnym wyczuciem i empatią. Ukazuje wewnętrzne konflikty bohatera, płynnie lawirując między wyrazistą i niespokojną gestykulacją angażującą całe ciało a spokojną, wyciszoną i subtelną grą, w której emocje zostają oddane jednym spojrzeniem.
Pomimo wyraźnego przesłania reżyserowi udaje się uniknąć zbytecznego moralizatorstwa. Film operuje subtelnymi środkami wyrazu, które pozwalają skupić się na przeżyciach głównej postaci. Marder opowiada te historię w sposób prosty, niewymuszony, bez fajerwerków czy chwytów melodramatycznych. Sound of metal to piękne, kameralne kino, które można uznać również za odpowiedź na hałas i nadmiar bodźców, charakterystyczny dla współczesności.
Sound of metal, reż. Darius Marder, USA 2019
Simone de Beauvoir – jedna z najważniejszych filozofek feministycznych dwudziestego wieku. W swojej najważniejszej pracy pt. Druga płeć autorka przeprowadziła szerokie, krytyczne studium patriarchalnej kultury. Pada tu słynne twierdzenie, które stało się inspiracją dla nurtu gender studies: „Nie rodzimy się kobietami – stajemy się nimi”. Oznacza ono, że sposoby definiowania kobiecości zostają narzucone przez system patriarchalny. Cechy, kategorie czy role (np. słabość, opiekuńczość, instynkt macierzyński), które w kulturze wiążemy z kobiecością nie są zatem zdaniem Beauvoir wrodzone, ale stanowią efekt socjalizacji i oddziaływania czynników zewnętrznych.
Adriana Joanna Mickiewicz – doktorantka filozofii w SDNH Uniwersytetu Jagiellońskiego, laureatka programu ministerialnego „Diamentowy Grant”. Interesuje się zwłaszcza filozofią społeczną, etyką oraz teatrem.
Ilustracja: kadr z filmu Sound of metal
Skomentuj