Na pytanie, co jest unikalne dla ludzkiego myślenia, trudno znaleźć wyczerpującą i jednoznaczną odpowiedź. W trakcie długiej już ewolucji człowieka procesy umysłowe zachodzące w naszym mózgu podlegały znaczącym zmianom. Teraz, gdy jesteśmy w stanie dokonywać skomplikowanych obliczeń matematycznych, by móc wysyłać ludzi w przestrzeń kosmiczną, tworzyć uczące się na nasz wzór maszyny czy też decydować o stanie ziemskiego ekosystemu, zaczynamy się zastanawiać: co sprawia, że możemy to wszystko osiągnąć?
Odpowiadając na wyżej postawione pytanie, amerykański psycholog rozwojowy Michael Tomasello wysuwa hipotezę, że tym, co pozwoliło nam osiągnąć współczesny poziom zdolności poznawczych, jest tendencja do symulowania przyszłych działań i współpracy, a w szczególności zdolność do dzielenia z innymi stanów intencjonalnych. Zdolność tę nazwał współdzieloną intencjonalnością. Polega ona na tym, że aby jakiś wspólny cel został osiągnięty, ludzie muszą zdawać sobie sprawę z tego, że pozostali również chcą ten cel osiągnąć i każdy w dążeniu do niego ma do wypełnienia swoją rolę, co pozwala na lepszą koordynację własnych działań na podstawie działań innych. Tomasello argumentuje, że w momencie pojawienia się pierwszych czynności, które wymagały komunikacji, takich jak wspólne polowanie, ostrzeganie przed drapieżnikami czy nieco później podział obowiązków przy pierwszych próbach zakładania osad, ludzkie myślenie zaczęło powoli ulegać zmianie. Nie było ono już nastawione jedynie na samolubny zysk lub obronę – zaczęto myśleć zarówno o swoich działaniach, jak i działaniach pozostałych członków plemienia. Pojawiło się myślenie w kategoriach społecznych. Działania naszych przodków zaczęły być modyfikowane pod kątem społecznej facylitacji (potencjalnej oceny naszych działań przez członków społeczeństwa, w którym żyjemy). Dało to także zalążki znanej powszechnie teorii umysłu, dzięki której jesteśmy w stanie zrozumieć, co inni mogą myśleć w danej sytuacji, poprzez założenie, że istoty, z którymi się komunikujemy, również posiadają umysł.
Współdzielona intencjonalność i teoria umysłu pozwoliły nie tylko na lepszą koordynację i komunikację u naszych przodków – stanowiły one podwaliny dla pierwszych społeczeństw, kolektywów myślowych, a także konstruktów społecznych, takich jak polityka czy religia. Mając na uwadze to, co inni myślą, a przede wszystkim to, że inni myślą, dla poprawy organizacji społeczeństwa zaczęto tworzyć pierwsze prawa, hierarchie i instytucje, które jako ogół kultury również znacząco wpłynęły na ewolucję umysłu jako umysłu kulturowego i nastawionego na społeczną interakcję.
Tomasello argumentuje jednak, że nie wszystkie zdolności umysłowe nastawione na planowanie działań i ich społeczną koordynację są domeną wyłącznie ludzką. Pokazuje, jak badania nad małpami mogą dać nam istotną wskazówkę dotyczącą tego, kiedy homo zaczął obejmować swoim rozumem bardziej złożone idee i kierować zaawansowanymi procesami kognitywnymi. Mając na uwadze fakt, że szympansy również potrafią odgadnąć intencje pozostałych małp czy też stosować proste reguły logiczne do wnioskowania o przyszłych lub przeszłych działaniach, możemy wysunąć wstępne wnioski na temat początków kolejnych i coraz to bardziej zaawansowanych procesów poznawczych. W pewnym momencie, dzięki danym zebranym z badań psychologii ewolucyjnej i rozwojowej, antropologii i prymatologii, pozwoli nam to na uzyskanie historii naturalnej ludzkiego myślenia.
Michael Tomasello, Historia naturalna ludzkiego myślenia, tłum. B. Kucharzyk, R. Ociepa, Copernicus Center Press, Kraków 2015, 296 s.
Albert Łukasik – student kognitywistyki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie działa także w Toruńskim Kole Kognitywistycznym. Poza studiami i działalnością w zespołach badawczych zajmuje się popularyzacją nauk humanistycznych i społecznych, uczestnicząc w start-upie Smart Oak Projects i pisząc okazjonalne recenzje książek popularnonaukowych. Odbył staż w ośrodku badawczo-rozwojowym Edukacja 3.0. Główne obszary jego zainteresowań to neuronauka, psychologia i antropologia, a także komercyjne zastosowania kognitywistyki.W wolnym czasie zagłębia się w literaturę grozy, testuje własne zdolności kulinarne i pochłania seriale.
Skomentuj