Filozofia umysłu Kognitywistyka Omówienia i recenzje

Albert Łukasik: Od bakterii do neuronu, od neuronu do świadomości. Jak ewoluowało nasze poznanie? [recenzja]

Historia nszej swiadomosci

Człowiek niewątpliwie stanowi wyjątkowy przypadek w królestwie zwierząt. W historii swojej ewolucji dotarł do punktu, w którym jest w stanie kreować i interpretować sztukę, tworzyć i niszczyć cywilizacje, a także odkrywać samego siebie i otaczający go wszechświat. Jak bardzo zaawansowanych procesów umysłowych potrzeba, by móc mu dorównać? I co stanowi tak chętnie przywoływaną przez przedstawicieli nauk humanistycznych i społecznych – świadomość?

Joseph Ledoux argumentuje, że jeżeli chcemy rzucić więcej światła na to, czym jest świadomość, musimy zwrócić się w stronę organizmów znajdujących się na naprawdę niskim poziomie ewolucji. Nie chodzi tu jednak o poziom pierwszych ssaków, kręgowców czy nawet bezkręgowców. Mowa o poziomie (czy raczej etapie), na którym nie istniały jeszcze pojedyncze komórki — poziomie protokomórek i LUCA (ang. Last Universal Common Ancestor), czyli ostatniego przodka wspólnego dla wszystkich organizmów żywych. Dopiero później, stopniowo wchodząc na kolejne poziomy rozwoju organizmów i analizując kolejne gałęzie drzewa życia, będziemy w stanie dotrzeć do sedna tego, co oznacza bycie świadomym w kontekście ewolucji zwierząt, a w szczególności ludzi.

Samą książkę można podzielić na dwie części. W części pierwszej LeDoux śledzi rozwój organizmów. Najpierw dokonuje analizy organizmów pierwotnych, następnie – pierwszych przodków bezkręgowców, dalej zajmuje się kręgowcami, ssakami, w końcu dociera do homo sapiens. Autor skupił się przede wszystkim na najsłynniejszych hipotezach wyjaśniających pochodzenie życia, wyodrębnienie pierwszych organizmów wielokomórkowych – eukariontów wyposażonych w jądro komórkowe, a także zwierząt mogących się pochwalić siecią nerwową, czyli pierwotnymi układami nerwowymi niedzielącymi się na centralną i obwodową część. Starannym, ale jednocześnie przystępnym opisom podstawowych procesów biologicznych zachodzących na poziomie komórkowym towarzyszy także opis ewolucji poszczególnych części ciała, które dostosowywały się do dynamicznie zmieniających się warunków otoczenia, w których funkcjonowały organizmy. Stopniowo pojawiały się więc takie dodatkowe udogodnienia jak odnóża czy otwór gębowy.

W drugiej części książki LeDoux przechodzi do dobrze mu znanej dziedziny zajmującej się badaniem układu nerwowego, czyli neurobiologii. Przedstawia zasadnicze różnice pomiędzy mózgiem ludzkim a zwierzęcym, kontrastując także historię ewolucji układu nerwowego z jego rozwojem na poziomie ludzkiej ontogenezy. Szczególną uwagę zwraca na obszary istotne dla inicjacji pierwotnego zachowania w postaci odruchów skierowanych do przyjemnego bodźca, a także odruchów mających na celu unikanie zagrożenia i reakcji strachu oraz lęku. Ostatecznie dokonuje przeglądu najważniejszych teorii świadomości na gruncie neurobiologicznym, jednocześnie wyjaśniając wagę każdej z nich dla lepszego zrozumienia istoty człowieka.

Historia naszej świadomości nie stanowi jedynie przeglądu etapów procesu ewolucji od najprostszych organizmów do tych najbardziej zaawansowanych. Autor stara się także uściślić terminy, takie jak zachowanie, procesy poznawcze, umysł czy świadomość, wskazując także na błędy popełniane przez naukowców starających się wyjaśnić ludzką naturę poprzez analogię do zachowania zwierząt (ale często też poprzez postępowanie odwrotne popadając w błąd antropocentryzmu). Nie będzie to na pewno ostatnia koncepcja starająca się wyjaśnić pochodzenie świadomości, jednak wizja LeDoux doskonale ilustruje sposób, w jaki powinniśmy podchodzić do badań nad umysłem – sceptycznie i interdyscyplinarnie.


Joseph Ledoux, Historia naszej świadomości. Jak po czterech miliardach lat ewolucji powstał świadomy mózg, tłum. Anna Binder, Marek Binder, Copernicus Center Press, Kraków 2020, 496 ss.


Albert Łukasik – student kognitywistyki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie działa także w Toruńskim Kole Kognitywistycznym. Poza studiami i działalnością w zespołach badawczych zajmuje się popularyzacją nauk humanistycznych i społecznych, uczestnicząc w start-upie Smart Oak Projects i pisząc okazjonalne recenzje książek popularnonaukowych. Odbył staż w ośrodku badawczo-rozwojowym Edukacja 3.0.  Główne obszary jego zainteresowań to neuronauka, psychologia i antropologia, a także komercyjne zastosowania kognitywistyki.W wolnym czasie zagłębia się w literaturę grozy, testuje własne zdolności kulinarne i pochłania seriale.

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

3 komentarze

Kliknij, aby skomentować

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy