Artykuł Greka i łacina z klasykami

Andrzej P. Stefańczyk: Ostatnie przesłanie ojca filozofii Sokratesa

stefanczyk baner
Rozpoczniemy od Sokratesa, ojca filozofii. Przedstawiany poniżej fragment jest mową końcową Sokratesa po ogłoszeniu na niego wyroku śmierci. Jakie jest ostatnie przesłanie ojca filozofii? O co należy zabiegać, by żyć dobrze i być szczęśliwym? Jaki w końcu jest sens – cel (τέλος) naszego istnienia?

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2015 nr 2, s. 47. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.

τοὺς υἱεῖς μου, ἐπειδὰν ἡξήσωσι, τιμωρήσασθε, ὦ ἄνδρες, ταὐτα ταῦτα λυποῦντες, ἅπερ ἐγὼ ὑμᾶς ἐλυποῦν, ἐὰν ὑμῖν δοκῶσιν ἢ χρημάτων ἢ ἄλλου του πρότερον ἐπιμελεῖσθαι ἢ ἀρετῆς, κἂν δοκῶσι τι εἶναι μήδεν ὄντες, ὀνειδίζετ᾽ αὐτοῖς, ὥσπερ ἐγὼ ὑμῖν, ὅτι οὐκ ἐπιμελοῦνται ὧν δεῖ, καὶ οἴονταί τι ὄντες οὔδενος ἄξιοι. κἄν ταῦτα ποιῆτε, δίκαια πεπονθὼς ἐγὼ ἔσομαι ὑφ᾽ ὑμῶν αὐτός τε καὶ οἱ υἱεῖς. Ἀλλὰ γὰρ ἤδη ὥρα ἀπιέναι, ἐμοὶ μὲν ἀποθανουμένω, ὑμῖν δὲ βιωσομένοις. ὁπότεροι δ᾽ ἡμῶν ἔρχονται ἐπ᾽ ἄμεινον πρᾶγμα, ἄδηλον παντὶ πλὴν ἢ τῷ θεῷ.

 

Synów moich, kiedy dorosną, karzcie, mężowie, doświadczając ich tymi samymi udrękami, jakimi i ja was boleśnie dotykałem, jeżeli wyda wam się, że o pieniądze albo o coś innego bardziej dbają niż o cnotę, i gdyby wydawali się czymś [znaczącym], nie będąc w istocie niczym, gańcie ich jak i ja was, że nie dbają o to, co należy, i uważają, że są czymś, choć nic nie są warci. Jeżeli to uczynicie, spotka mnie sprawiedliwość z waszej strony; i mnie, i moich synów. Ale oto już i czas odejść; mnie na śmierć, wam do życia. Kto z nas idzie do tego, co lepsze, tego nie wie jasno nikt – chyba tylko bóg (Platon, Obrona Sokratesa, XXXIII E, 41–42).

Sokrates mówi tu o ἀρετή (arete – cnota). Czym zatem jest ἀρετή? Od strony etymologicznej ἀρετή jest rzeczownikiem odprzymiotnikowym, który pochodzi od stopnia najwyższego ἀριστός (aristos), czyli najlepszy, co z kolei bierze się od przymiotnika ἀγαθός (agathos), tj. dobry. Można zatem ἀρετή – cnotę – rozumieć jako «to, co najlepsze» (najlepszość).

Jak jednak rozumiał ἀρετή Sokrates? Otóż uważał on, że istotą ἄνθρωπος (anthropos – człowiek) jest ψυχή (psyche – dusza), czyli τὸ λογικόν (to logikon – rozumny podmiot). Celem więc człowieka jest dbałość o własną ψυχή przez doskonalenie jej w ἀρετή, czyli w ἐπιστήμη (episteme – wiedza) o tym, co ἀγαθά (agatha – dobre). Zaś ἄγνοια (agnoia – niewiedza) była κακία (kakia – złem). Z tej ἐπιστήμη / ἀρετή wypływa umiejętność panowania nad swoimi namiętnościami (πάθη – pathe, ἐπιθυμίαι – epithumiai), czyli umiarkowanie (μετριότης – metriotes) albo wstrzemięźliwość czy rozwaga (σωφροσύνη – sofrosine).

Dzięki tym umiejętnościom ψυχή zyskuje autonomię wobec zewnętrznych okoliczności – περιστάσεις (peristaseis). Sokratejska εὐδαιμονία (eudajmonia – szczęście) bowiem nie pochodzi od dóbr zewnętrznych („coś innego” jak mówi Sokrates wyżej w swojej ostatniej mowie – ἄλλου του), jak χρήματα (hremata – pieniądze), τύχη (tyche – szczęśliwy traf) czy ἡδονή (hedone – przyjemność), ale bierze się z dobrych czynów (καλαὶ πράξεις – καλὰ ἔργα). One wypływają z ἀρετή, tzn. cnoty, która – według Sokratesa – utożsamia się z ἐπιστήμη (wiedzą).

Εὐδαιμονία, czyli szczęście, jest więc zależna od stanu ψυχή, a dokładniej – od jej rozumnego uformowania, czyli wychowania. Polega ono na doskonaleniu przez ἀρετή. Εὐδαιμονία zatem wypływa z ψυχή, doskonalonej przez ἀρετή.

Χαῖρετε! Bądźcie zdrowi!


Andrzej P. Stefańczyk – doktor filozofii, asystent w Katedrze Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Absolwent filologii klasycznej i filozofii teoretycznej KUL. Tłumacz i komentator dzieł filozoficznych. Jego hobby to jazda konna.

Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska. W pełnej wersji graficznej można go przeczytać > tutaj.

< Powrót do spisu treści numeru 2/2015: Sens życia.

 


Zachęcamy do dyskusji pod tekstem lub na naszym fanpage’u.

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

Skomentuj

Kliknij, aby skomentować

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy