Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2015 nr 3, s. 44. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.
| 1) […] καὶ τὸ εὔδαιμον τὸ ἐλεύθερον, τὸ δὲ ἐλεύθερον τὸ εὔψυχον κρίναντες […]. (Tukidydes, Wojna peloponeska, 2,43) 2) Σωφροσύνη μετριότης τῆς ψυχῆς περὶ τὰς ἐν αὐτῇ κατὰ φύσιν γιγνομένας ἐπιθυμίας τε καὶ ἡδονάς […] συμφωνία ψυχῆς πρὸς τὸ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι. […] λογιστικὴ ὁμιλία ψυχῆς περὶ καλῶν καὶ αἰσχρῶν. (Pseudo-Platon, Definicje, 411 n.) |
1) […] zrozumcie, że szczęście polega na wolności, a wolność na męstwie […].
2) Roztropność jest umiarkowaniem duszy w odniesieniu do pożądań i namiętności, które rodzą się w niej z natury […], jest zgodą duszy, by rządzić i być rządzoną. […] Jest rozumnym obcowaniem z tym, co piękne i brzydkie (haniebne). |
Tukidydes mówi, że koniecznym warunkiem τὸ εὔδαιμον (to eudajmon – szczęścia) jest τὸ ἐλεύθερον (to eleutheron – wolność), a podstawą τὸ ἐλεύθερον jest τὸ εὔψυχον (to eupsychon – męstwo). Zauważmy wspólny prefiks εὐ- (eu – dobrze) w wyrazach τὸ εὔδαιμον i τὸ εὔψυχον oraz w istocie podobne znaczenia ich tematów – δαίμων (dajmon) i ψυχή (psyche), tzn. duch, dusza, życie. Tylko istoty ἐλεύθεροι (eleutheroi – wolne) i λογιστικοί (logistikoi – rozumne), czyli δαίμονες (dajmones – bogowie) i ἄνθρωποι (anthropoi – ludzie), mogą osiągnąć εὐδαιμονία (eudajmonia). Mogą ją osiągnąć – jak napisaliśmy w poprzednim odcinku [2015, nr 2, s. 47] – przez posiadanie ἀρετή (arete – cnoty). W tym odcinku dopowiemy, że cnót (ἀρεταί – aretai) jest wiele, a pierwszą z nich jest σωφροσύνη (sofrosyne – roztropność). Εὐδαιμονία jest osiągalna dla ludzi uporządkowanych, czyli σώφρων (sofron – roztropnych).
Czym jest σωφροσύνη? Jak definiuje Platon w powyższym fragmencie, polega ona na μετριότης (metriotes – umiarkowaniu, powściągliwości) duszy (ψυχή). Termin μετριότης znaczy literalnie „środkowość” – zachowanie środka, równowagi między skrajnościami. Z τὸ ἐλεύθερον (wolnością) i σωφροσύνη (roztropnością) wiąże się także παρρησία (parresia – wolność słowa, szczerość). Παρρησία jest nie tylko pochodną atmosfery politycznej, ale przede wszystkim pochodną rozumności, wolności osobistej, odwagi do wypowiadania swoich myśli (czyli rodzajem męstwa) i dążenia do ἀλήθεια (aletheia – prawdy). Aby παρρησία nie przeistoczyła się w nadużycie słowa, potrzebuje μετριότης.
Εὐτύχει – Miej się dobrze!
Andrzej P. Stefańczyk – doktor filozofii, asystent w Katedrze Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Absolwent filologii klasycznej i filozofii teoretycznej KUL. Tłumacz i komentator dzieł filozoficznych. Jego hobby to jazda konna.
Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska. W pełnej wersji graficznej można go przeczytać > tutaj.
< Powrót do spisu treści numeru.
Skomentuj