Aktualności akademickie Relacje i reportaże

Czy historia filozofii nowożytnej potrzebuje Leo Straussa? Seria debat online w Instytucie Filozofii UJRELACJA

1 kwietnia 2022 w Instytucie Filozofii UJ w Krakowie odbyło się całodzienne spotkanie filozoficzne poświęcone myśli Leo Straussa. Referaty nawiązujące do dzieł tego filozofa zaprezentowali prof. Richard Velkley (Tulane, USA), prof. Diego Lucci (Bułgaria), dr Jiři Chotaš (Czechy) i dr Raphael Krut-Landau (Pennsylvania, USA). W wydarzeniu, organizowanym w ramach cyklu „Between Secularization and Reform. Religious Rationalism in the Late 17th Century and in the Enlightenment”, można było uczestniczyć za pośrednictwem platformy Microsoft Teams.

Leo Strauss znany jest ze swojej kontrowersyjnej koncepcji interpretacji tekstów filozoficznych odwołującej się do kategorii ezoteryzmu. Zgodnie z tą teorią wielu filozofów celowo przedstawiało swoją myśl w sposób wprowadzający w błąd. Miało to dotyczyć zwłaszcza myślicieli nowożytnych, takich jak Thomas Hobbes czy Baruch Spinoza, którzy zdaniem Straussa celowo ukrywali swoje prawdziwe poglądy, aby uniknąć prześladowań i ominąć cenzurę. Jednocześnie filozofowie ci mieli realizować swój podstawowy cel polityczny, jakim było szerzenie sekularyzacji czy „krytyka religii objawionej” – bo tak radykalne oświecenie zdefiniował Strauss w swojej wczesnej książce Spinoza’s Critique of Religion.

Straussowska metoda „czytania między wierszami” wydaje się inspirować niektórych badaczy oświecenia. Celem seminarium było zastanowienie się między innymi nad tym, czy historycy filozofii nowożytnej wciąż mogą korzystać ze Straussowskiej hermeneutyki. Skoro w XVIIXVIII wieku istniały sposoby szerzenia „wywrotowych” idei (na przykład tak zwana littérature clandestine, literatura sekretna), czy można w sposób uprawniony przypisywać takie idee autorom, którzy ich otwarcie nie głosili lub nawet explicite je odrzucali?

Sporo uwagi nakreślonym zagadnieniom poświęcił w swoim wystąpieniu prof. Diego Lucci, który omówił stosunek Leo Straussa do filozofii Johna Locke’a i Isaaca Newtona. Prof. Lucci zwrócił uwagę na nadinterpretacje, jakich dokonywał Leo Strauss, ilekroć przedstawiał w swoich pracach filozofię dwóch wspomnianych myślicieli. Strauss uważał autora Dwóch traktatów o rządzie za ukrytego ateistę o Hobbesowskich poglądach politycznych, dla którego prawo natury opierało się na kategorii użyteczności. Prof. Lucci zwrócił jednak uwagę, że Strauss pominął w swoich analizach Locke’owskie pisma o religii oraz jego rękopisy teologiczne, z których można wyciągnąć odmienne wnioski. Prelegent podkreślił, że choć w pismach Locke’a istnieje sporo dwuznacznych pojęć i wątków, a błędy interpretacyjne nie były domeną tylko Leo Straussa, to rzeczywiste poglądy myśliciela można ustalić na podstawie jego rękopisów, listów czy dysput z innymi filozofami. Metoda „czytania między wierszami” prowadzi w tym wypadku do nadużyć interpretacyjnych. Podobne zastrzeżenia można zgłosić w stosunku do Straussowskiej lektury Isaaca Newtona.
Prof. Richard Velkley zwrócił uwagę na dwuznaczność Straussowskiej oceny nowożytnych filozofów – według Straussa z jednej strony kontynuowali oni myśl przednowoczesną, skupiając się na problematyce krążącej wokół prawa naturalnego, a z drugiej strony proponowali zupełnie odmienne, rewolucyjne rozwiązania, rozpoczynając walkę z religią objawioną. Zdaniem Straussa, początkowo nowożytni myśliciele byli jednak świadomi faktu istnienia długotrwałego i nierozstrzygalnego filozoficznego konfliktu pomiędzy religią a świecką filozofią – świadomość ta została utracona dopiero przez kolejne pokolenia filozofów. Podczas swojego wystąpienia prof. Velkley omówił m.in. korespondencję Straussa z Gerhardem Krügerem, z której wynika, że podstawowym wątkiem pracy intelektualnej Straussa od lat 1930. była próba przywrócenia namysłowi filozoficznemu zagadnień, które zostały nie tyle unieważnione, ile utracone w nowożytności – zagadnienia polityki jako wiedzy dostępnej myśleniu naturalnemu i mającej wpływ na kształtowanie wspólnoty, a także problemu objawienia i prawd fundamentalnych.


Dr Jiři Chotaš w swoim wystąpieniu przedstawił Straussowskie poglądy na krytykę religii u Hobbesa, wykazując, że Strauss miał Hobbesa raczej za agnostyka niż ateistę. Dr Raphael Krut-Landau omówił z kolei użycie metafory w Etyce Spinozy. Zdaniem prelegenta, Spinoza używa metafor – na przykład „amor Dei intellectualis” – w celach dydaktycznych, ponieważ treści przedstawione w sposób geometryczny nie są w stanie motywować słuchacza do zmiany postępowania, a to właśnie kształtowaniu działania ma służyć Spinozjańska Etyka. Swoje komentarze do kolejnych prelekcji wygłosili dr Jakub Szczepański, dr Hasse Hämäläinen, dr William P. Wood oraz dr Anna Tomaszewska. Prelegentów słuchało około dwudziestu osób z Polski, USA, Wielkiej Brytanii, Irlandii i Czech.

[Oprac. Zespół badawczy projektu „Między sekularyzacją a reformą”] 


Patronat nad wydarzeniem objął magazyn „Filozofuj!”.

Instytut Filozofii UJ oraz online
1 kwietnia 2022, 9:45–19:00
Strona seminarium 

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy