Czytanie: fenomenologia Boga – spotkanie seminarium Instytutu Filozofii i Socjologii PAN i Polskiego Towarzystwa Fenomenologicznego

Polskie Towarzystwo Fenomenologiczne oraz Instytut Filozofii i Socjologii PAN zapraszają na seminarium organizowane w ramach cyklu Czytanie..., które poświęcone jest studium dzieł przedstawicieli ruchu fenomenologicznego, pracom myślicieli, którzy inspirowali twórców fenomenologii, oraz tych inspirujących się fenomenologią, wreszcie tych, którzy korzystali jedynie z fenomenologii jako metody badań. W semestrze letnim 2023/2024 proponujemy lekturę tekstów wybranych przedstawicieli ruchu fenomenologicznego i myśli postsekularnej, poświęconych analizie problematyki Absolutu/Boga, którą poprowadzą dr Szczepan Urbaniak i dr Robert Grzywacz z Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie.

O Bogu z perspektywy „teologicznego zwrotu” w fenomenologii francuskiej i w optyce myśli postsekularnej

Edmund Husserl w swojej fenomenologii, dążącej do rzeczy samych poprzez redukcję, stwierdził o Bogu: „Na ten «absolut» i «transcendens» rozciągamy naturalnie fenomenologiczną redukcję. Winien on zostać wykluczony z tego pola badania, które mamy od nowa stworzyć, o tyle, o ile ma ono być polem samej czystej świadomości”. Ów metodologiczny „ateizm” fenomenologii nie wykluczał wprawdzie istotowej fenomenologii religii rozwijanej po redukcji ejdetycznej, którą to ścieżkę obrał np. Max Scheler. Niemniej jednak, jako absolutny transcendens, Bóg musiał być operacyjnie uchylony w perspektywie transcendentalnej. Natomiast Martin Heidegger poddając krytyce metafizykę jako onto-teo-logię, zakwestionował również samą teologię jako myślenie metafizyczne. Pomimo Husserlowskiego wymogu ateizmu metodologicznego i być może dzięki Heideggerowskiej krytyce metafizyki, myślenie Boga w fenomenologii nie tylko nie zniknęło, ale raczej nieustannie powracało, i to do tego stopnia, że 90 lat po wydaniu Badań logicznych Dominique Janicaud postawił fenomenologii francuskiej zarzut przeprowadzenia przez nią tzw. „zwrotu teologicznego”. Być może jednak należałoby mówić nie tyle o „zwrocie teologicznym”, co o „zwrotach” – choć bowiem filozofowie, tacy jak Emmanuel Levinas, Michel Henry, Jean-Louis Chrétien czy Jean-Luc Marion podejmowali w swoich rozważaniach tematykę Boga, to każdy z nich czynił to na swój sposób. Jedni dokonywali tego bardziej otwarcie, włączając kwestię Boga w ramy swoich filozofii, lecz w odmiennych kontekstach i różnie rozkładając akcenty: od radykalnej immanencji po transcendencję, od fenomenu wezwania po ogólne warunki donacji i jej przyjęcia. Inni z kolei podkreślali bardziej separację fenomenologii i teologii, a byli wreszcie i tacy, którzy – jak Heidegger, Derrida, czy Nancy – podejmowali pytanie o Boga z punktu widzenia swoiście pojętego „ateizmu” lub teologii negatywnej. Celem seminarium jest analiza klasycznych tekstów fenomenologii i myśli postsekularnej, podejmującej zagadnienie Boga w jego rozmaitych wymiarach. W punkcie wyjścia znajduje się sprawa statusu metody adekwatnej do badania wybranej problematyki, tak w porządku bezpośredniego doświadczenia, jak i jego językowego zapośredniczenia, co być może stanowi dalekie echo Schelerowskich rozważań na temat istoty filozoficznego poznania.

[Przygotowali: dr Szczepan Urbaniak, dr Robert Grzywacz]

Pierwsze spotkanie odbędzie się 11 marca (poniedziałek) 2024 r. o godz. 17.00 na platformie Zoom. Po link prosimy zgłosić się na publicrelations@ifispan.edu.pl

Tematy i lista lektur, które będą omawiane podczas kolejnych spotkań:

I. (11.03.2024)

J.-L. Marion, Będąc danym. Esej z fenomenologii donacji, przeł. W. Starzyński, Wydawnictwo IfiS PAN, Warszawa 2007, s. 148–162.
P. Ricoeur, Hermeneutyka filozoficzna a hermeneutyka biblijna, w: Nazwać Boga. Teksty Paula Ricoeura, przeł. R. Grzywacz, Wydawnictwo WAM, Kraków 2011, s. 47–60.
M. Scheler, O istocie filozofii i moralnym warunku poznania filozoficznego, przeł. A. Węgrzecki, w: M. Scheler, Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy, przeł. S. Czerniak, A. Węgrzecki, PWN, Warszawa 1987, s. 274–281 (fragm. uzupełniająco).
M. Scheler, Problemy religii, przeł. A. Węgrzecki, Wydawnictwo Znak, Kraków 1995, s. 213–232 (fragm. uzupełniająco).

II. (25.03.2024)

M. Henry, Chrześcijaństwo – ujęcie fenomenologiczne?, przeł. A. Dwulit, w: Główne problemy współczesnej fenomenologii, red. J. Migasiński, M. Pokropski, Wydawnictwa UW, Warszawa 2017, s. 361–374.
M. Henry, Etyka i religia w fenomenologii życia, w: Michel Henry – fenomenolog życia, red. A. Gielarowski, R. Grzywacz, Ignatianum – Wydawnictwo WAM, Kraków 2010, s. 149–161.
M. Henry, Słowa Chrystusa, przeł. K. Mrówka, Wydawnictwo Biblos, Tarnów 2010, rozdz. VII, s. 95–105.
M. Henry, Słowa Chrystusa, przeł. K. Mrówka, Wydawnictwo Biblos, Tarnów 2010, rozdz. IX, s. 119–128 (uzupełniająco).

III.

E. Lévinas, Bóg i filozofia, w: tenże, O Bogu, który nawiedza myśl, przeł. M. Kowalska, Wydawnictwo Znak, Kraków 1994, s. 113–143.
E. Lévinas, Nieczyste sumienie i Nieubłagane, w: tenże, O Bogu, który nawiedza myśl, przeł. M. Kowalska, Wydawnictwo Znak, Kraków 1994, s. 259–266.
E. Lévinas, Bóg „transcendentny aż do nieobecności”, w: tenże, Bóg, śmierć i czas, przeł. J. Margański, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008, s. 263–271.

IV.

J.-L. Chrétien, Odpowiadający – silniejszy od naszych pytań i naszych przewin, przeł. A. Czarnacka, w: Główne problemy współczesnej fenomenologii, red. J. Migasiński, M. Pokropski, Wydawnictwa UW, Warszawa 2017, s. 375–401.
J.-L. Chrétien, Głos widzialny, Sztuka i Filozofia 51/2017, s. 103–110.

J.-L. Marion, Nieredukowalny, przeł. W. Starzyński, w: Główne problemy współczesnej fenomenologii, red. J. Migasiński, M. Pokropski, Wydawnictwa UW, Warszawa 2017, s. 350–360.
J.-L. Marion, Bóg bez bycia, przeł. M. Frankiewicz, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996, rozdz. III, s. 87–155.

VI.

J.-L. Nancy, W środku świata, przeł. B. Mytych-Forajter, W. Forajter, w: Drzewo poznania. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach, red. P. Bogalecki, A. Mitek-Dziemba, Wydawnictwo FA-art – UŚ, Katowice 2012, s. 86–110.
J. Derrida, Wiara i wiedza, przeł. P. Mrówczyński, w: J. Derrida, G. Vattimo i in., Religia, przeł. M. Kowalska, P. Mrówczyński i in., Wydawnictwo KR, Warszawa 1999, s. 7–35 (fragm.).

VII.

J. Caputo, Widmowa hermeneutyka. O słabości Boga i teologii wydarzenia, przeł. A. Malinowska, J. Soćko, w: Drzewo poznania. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach, red. P. Bogalecki, A. Mitek-Dziemba, Wydawnictwo FA-art – UŚ, Katowice 2012, s. 121–162.

Dr Robert Grzywacz: Adiunkt w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie. Interesuje się filozofią współczesną, zwłaszcza hermeneutyką filozoficzną, fenomenologią (myślą P. Ricoeura, M. Henry, E. Levinasa, M. Foucaulta, J. Habermasa, J. Tischnera), antropologią filozoficzną. Bada problematykę ludzkiej tożsamości: narracyjne koncepcje tożsamości i ich zastosowanie (np. w obszarze filozofii psychologii i psychiatrii, fenomenologii psychiatrii), podejmuje zagadnienia dotyczące podmiotowości i dyskursu przekonań, w tym przekonań religijnych. Jest autorem monografii Świadek przekonań – podmiot sumienia. Paul Ricoeur i filozofia świadectwa (Kraków 2020), redaktorem kilku monografii wieloautorskich: Między przedmiotowością a podmiotowością: intencjonalność w fenomenologii francuskiej/ Entre l’objectivité et la subjectivité: l’intentionnalité dans la phénoménologie française (z A. Gielarowskim, Kraków 2011), W trosce o człowieka. Paradygmaty stare i nowe (z M. Szymczyk, Kraków 2016), Szkice z fenomenologii duchowości: od duchowości fenomenologii do fenomenalności duchowości (z M. Kozak, Warszawa 2019), The Faces of Contemporary Phenomenology: the Quest for Relevance (z P. Janikiem, M. Kozak i Sz. Urbaniakiem, Wiesbaden 2021). Mieszka w Krakowie. Kontakt e-mail: robert.grzywacz@ignatianum.edu.pl

Dr Szczepan Urbaniak: Adiunkt w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie. Magister teologii, w 2021 roku obronił rozprawę doktorską pt. „Prawda jako objawienie w fenomenologii Jeana-Luca Mariona” na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się badawczo fenomenologią francuską oraz fenomenologią Husserla i Heideggera. Jego zainteresowania obejmują fenomenologię miłości, kwestię zasady i metody w fenomenologii, filozofię Boga, relację między filozofią a teologią. Jest redaktorem monografii wieloautorskiej The Faces of Contemporary Phenomenology: the Quest for Relevance (z R. Grzywaczem, P. Janikiem i M. Kozak, Wiesbaden 2021). Publikował w Kwartalniku Filozoficznym, Studia Philosophica Wratislaviensia, Forum Philosophicum oraz rozdziały w monografiach wydawanych przez De Gruyter, Harrassowitz oraz IFiS PAN. Mieszka w Krakowie. Kontakt e-mail: szczepan.urbaniak@ignatianum.edu.pl

Kontakt:
Dr hab. Daniel Roland Sobota, prof. IFiS PAN
e‑email: dsobota@ifispan.edu.pl

Online – platforma Zoom, po link prosimy zgłosić się na publicrelations@ifispan.edu.pl
11 marca 2024 r. o godz. 17:00
Wydarzenie na Facebooku

Organizatorzy:
Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk
Strona internetowa IFiS PAN
Polskie Towarzystwo Fenomenologiczne
Strona internetowa PTFen

Prowadzenie portalu filozofuj.eu – finansowanie

Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu „Społeczna Odpowiedzialność Nauki II”.