Prof. Lucci od kilu lat analizuje poglądy religijne Johna Locke’a. Jak podkreślił badacz, mimo że Locke wydaje się autorem świeckim, w rzeczywistości był wierzący, a jego filozofia zawiera wiele założeń natury teologicznej. Tematy związane z wiarą przenikały cały dorobek filozofa, chociaż otwarcie swoje poglądy artykułował on dopiero w późnych pismach. Locke był przekonany, że relacja z Bogiem jest kluczowa dla zrozumienia tego, czym jest człowiek – nawet Dwa traktaty o rządzie pełne są odniesień i cytatów biblijnych. Filozof podkreślał również boskie pochodzenie prawa natury.
Źródło: Zespół badawczy projektu „Między sekularyzacją a reformą”
Swoje poglądy religijne Locke zaprezentował szerokiej publiczności wprost dopiero w 1695 roku w The Reasonableness of Christianity. Zdecydował się na to, ponieważ chciał uzasadnić istnienie moralności. Prof. Lucci podkreślił, że „reasonableness” nie oznacza w tym wypadku zgodności z naturalnym rozumem. Zdaniem Locke’a chrześcijaństwo jest do przyjęcia przez rozum, choć Biblia zawiera prawdy przekraczające go; jest także praktyczne, ponieważ stanowi zachętę do moralnego życia.
Locke orientował się w głównych debatach teologicznych swoich czasów. Poglądy myśliciela zdradzają wiele podobieństw do arminianizmu i socynianizmu – od Socyna filozof zapożyczył na przykład uzasadnienie przekonania o Boskim pochodzeniu Pisma Świętego (chociaż nie jest jasne, czy Locke znał pisma Socyna z pierwszej ręki). Z drugiej strony Locke dystansował się od skrajnego racjonalizmu deistów, którzy uważali, że całą moralność da się uzasadnić logicznie. Filozof wyraźnie odcinał się na przykład od Johna Tolanda, który w tym samym okresie zasłynął kontrowersyjnym traktatem Christanity Not Mysterious.
Autor The Reasonableness of Christianity wierzył w prawdziwość zasady sola scriptura i twierdził, że jego poglądy mają uzasadnienie w Biblii. Studiowanie Pisma Świętego doprowadziło go jednak do przyjęcia poglądów, które nie były ortodoksyjne.
Locke wierzył w konieczność posłuszeństwa prawu Bożemu, a także przyjmował, że Chrystus był Mesjaszem, który przypomniał powszechną obowiązywalność prawa naturalnego. Wiara w Chrystusa musi zawsze iść w parze z pokutą i dobrym życiem. Jednocześnie jednak filozof negował istnienie grzechu pierworodnego, który jego zdaniem jest nie do pogodzenia z dobrocią Boga (człowiek musiałby pokutować za grzech, którego nie popełnił). Locke był także mortalistą – uważał, że dusza nie istnieje poza ciałem i umiera wraz z ciałem, natomiast o tożsamości jednostki decyduje ciągłość świadomości. Filozof uważał, że człowiek utracił prawo do nieśmiertelności wraz z opuszczeniem raju, ale Bóg w sposób cudowny wskrzesi zmarłych w czasie Sądu Ostatecznego. Z prywatnych pism filozofa wynika także, że nie wierzył w Trójcę Świętą. Chrystus był Mesjaszem – wcielonym Logosem, ostatnim prorokiem i założycielem Kościoła, ale nie był Osobą Trójcy Świętej. Prof. Lucci zaznaczył, że wspomniane poglądy Locke’a są identyczne z opiniami socynian takich jak Jan Crell czy Andrzej Wiszowaty.
Z powodu swoich heterodoksyjnych poglądów filozof był wielokrotnie krytykowany, a nawet posądzany o ateizm, ale na dłuższą metę wywarł wpływ zarówno na oświeceniowe projekty mające na celu stworzenie religii racjonalnej, jak i na liczne ruchy protestanckie. Dziedzictwo teologiczne Locke’a, chociaż zwykle ignorowane przez historyków, okazuje się być równie istotne jak to z zakresu epistemologii i teorii politycznej.
Opracowanie: Zespół badawczy projektu „Między sekularyzacją a reformą”
Diego Lucci – profesor filozofii i historii na American University in Bulgaria, obecnie prowadzący badania w Maimonides Centre for Advanced Studies na Uniwersytecie w Hamburgu, członek Royal Historical Society. Wśród jego publikacji znajdują się monografie: Scripture and Deism (2008) oraz John Locke’s Christianity (2021), był także współredaktorem tomu Atheism and Deism Revalued (z Waynem Hudsonem i Jeffreyem R. Wigelsworthem, 2014).
Patronat medialny:
„Filozofuj!”
-
- : Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego – Microsoft Teams
- 14 maja 2021, 16:00–18:00
- Strona internetowa organizatorów
- Wydarzenie na Facebooku
