Artykuł Filozofia dla dzieci

Dorota Monkiewicz-Cybulska: Estetyka dla dzieci, czyli edukacja piękna

Piękno wiąże się nie tylko z odbiorem natury czy sztuki, ale jest też kategorią filozoficzną, uznawaną za najwyższą ludzką wartość – razem z dobrem i prawdą. Dlatego właśnie estetyka, oprócz etyki i logiki, to istotny element w edukacji filozoficznej dzieci.

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2017 nr 3 (15), s. 46–47. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.


Po co uczyć o pięknie?

Estetyka jest działem filozofii dotyczącym percepcji piękna i związanych z tym przeżyć. W szerszym znaczeniu nawiązuje również do teorii sztuki.

Nasze postrzeganie piękna wydaje się proste, ale okazuje się, że jest wielowymiarowe. Dotyczy emocjonalności i zdobywania mądrości oraz – co odkryli już filozofowie starożytni –
sfery moralności człowieka.

Dzieci z wielu powodów w łatwiejszy sposób dostrzegają piękno, lecz wspólne jego poszukiwanie i próba jego zrozumienia dodatkowo może na nie uwrażliwić.

Rozwój estetyczny wpływa na wyobraźnię, a ta jest niezbędna w głębszym poznawaniu świata i siebie samego. Nie chodzi tu tylko o obcowanie ze sztuką, lecz również o umiejętności dostrzegania harmonii i symetrii lub jej braku, wrażliwość na impresje (jak gra barw na tle nieba o zachodzie słońca w pogodny dzień lub zapach trawy po deszczu). Uczy to dzieci uważności, czyli świadomego przeżywania „tu i teraz”, z całym jego bogactwem.

Odbiór piękna powinien służyć nie tylko przyjemności. Wyczucie estetyczne jest również filtrem, który ułatwia oddzielenie prawdy od fałszu, dzieła sztuki od kiczu. Jak pisał w wierszu Zbigniew Herbert, rozwinięte poczucie estetyki może chronić przed uleganiem totalitaryzmom, które z założenia bazują na prymitywnych i „brzydkich” środkach:

To wcale nie wymagało wielkiego charakteru
nasza odmowa niezgoda i upór
mieliśmy odrobinę koniecznej odwagi
lecz w gruncie rzeczy była to sprawa smaku
Tak smaku […] 

[…] Tak więc estetyka może być pomocna w życiu
Nie należy zaniedbywać nauki o pięknie […]

 

Jak uczyć piękna?

Podstawą w edukacji estetycznej jest otaczanie dzieci pięknem, bo nie da się go nauczyć tylko w teorii. Żeby dyskusja estetyczna nie była pusta, musi powstać doświadczenie, przekazanie wiedzy o pięknie z drugiej ręki bardzo często nie wystarcza.

John Dewey, amerykański filozof i pedagog, nawiązywał do tego w swoich pismach. Akcentował znaczenie otoczenia, w jakim wzrasta dziecko. Według niego kształtowanie smaku zależy od środowiska, w jakim się żyje. Jeśli jest ono szare i jałowe, nie rozwinie potrzeby piękna u najmłodszych, podczas gdy otoczenie harmonijnych i pięknych obiektów kształtuje wysokie standardy smaku. To nasuwa pytanie: jak rozwijać poczucie estetyki wśród dzieci z szarych blokowisk? Dzieci otoczone kiczem, piosenkami w konwencji disco polo i innymi tandetnymi treściami mają małe szanse na rozwój dobrego gustu.

Dewey podkreślał m.in rolę muzeów w edukacji dzieci. Również obcowanie z przyrodą może wpłynąć na lepszą percepcję piękna. Można dodatkowo rozmawiać o tym z dziećmi w sposób filozoficzny, np. pytając, czy piękno dla wszystkich znaczy to samo? Więcej takich pytań zawiera publikacja filozoficzna dla dzieci bazująca na zajęciach z filozofii w szkole podstawowej we Francji – Piękno i sztuka. Co to takiego? autorstwa Oskara Brenifiera.

Piękne postępowanie

W języku potocznym używamy wyrażeń „piękne” i „brzydkie zachowanie” i odczuwamy zachwyt lub obrzydzenie wobec czyjejś postawy. Dzieje się tak ze względu na związek estetyki z oceną moralną zachowania człowieka.

Przeprowadzono kiedyś eksperyment, kładąc na ulicy zabrudzone psimi odchodami pieniądze. pNaturalną reakcją była niechęć przechodniów do sięgnięcia po zabrudzony banknot. Jednak im większy nominał kładziono, tym granica obrzydzenia przesuwała się na rzecz zachłanności na darmową gotówkę. Co ma to wspólnego z estetyką? Obrzydzenie, które ewolucyjnie ma chronić nas przed narażeniem się na szkodliwe rzeczy, znika w konfrontacji z chciwością. Wspomniany tu eksperyment ujawnił m.in., że istnieje grupa ludzi, którzy nie sięgnęli po brudny nominał bez względu na jego wysokość.

Wynik eksperymentu nadaje metaforyczny wymiar np. zjawisku korupcji. Wysokie standardy smaku mogłyby uchronić nas przed pokusą nieuczciwego zachowaniami wobec innych, jednak musi tu być spełniony pewien warunek.

Etyka powinna iść zawsze przed estetyką. Obcowanie z pięknem uwzniośla i kształtuje dobry gust, jednak samo tylko jego konsumowanie, bez etyki (w połączeniu z prawdą i dobrem), może mieć odwrotne skutki, budząc w nas to, co najgorsze, jak choćby w Neronie, który – zgodnie z opowieścią –podpalił Rzym celem dostarczenia sobie odczuć artystycznych.

Estetyka jest w edukacji dzieci niezbędna. Powinna być wprowadzona do programu nauczania w ramach filozofii. Byłaby owocnym, „rozumiejącym” uzupełnieniem zajęć z muzyki i plastyki. By nauka o pięknie odniosła pożądany skutek, na pewno musi być uczona zarówno na poziomie artystycznym, jak i filozoficznym.


Dorota Monkiewicz-Cybulska – absolwentka filozofii teoretycznej KUL oraz historii UMCS, nauczycielka etyki w Szkole Podstawowej im. B. Chrobrego w Lublinie. Zainteresowania naukowe: dydaktyka filozofii, etyka środowiskowa i bioetyka. Poza filozofią pasjonuje ją taniec współczesny, który w wolnych chwilach intensywnie uprawia.

Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 PolskaW pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.

< Powrót do spisu treści numeru.

Ilustracja: Malwina Adaszek

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

Skomentuj

Kliknij, aby skomentować

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy