Dorota Monkiewicz-Cybulska: Zagrajmy w filozofię

Gry planszowe, karciane czy kostki to zabawy kształtujące głównie myślenie logiczne. Pośród nich są też takie, które z łatwością można zaadaptować do edukacji filozoficznej. Dla dzieci może stać się to inspirującą rozrywką, gdyż poprzez tworzenie pytań lub szukanie skojarzeń często niepostrzeżenie wkraczają w obszar filozofii.

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2016 nr 3 (9), s. 47. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.

Filozoficzne dociekania z dziećmi mogą przybierać różne formy. Wskazane jest tylko unikanie teoretycznych dywagacji, zwłaszcza że taka forma zajęć może szybko znudzić uczestników. Posługiwanie się grami może stać się bardzo ciekawym i skutecznym sposobem na urozmaicenie lekcji.

Gra DIXIT w zamyśle twórców nie została stworzona do filozofowania, lecz do rozwijania wyobraźni. Ponieważ jednak te dwa cele mogą iść ze sobą w parze, nauczyciele filozofii szybko dostrzegli jej potencjał. DIXIT to gra planszowa, lecz jej istotę stanowi zbiór karcianych ilustracji, które – dzięki bajkowej formie – dają wiele możliwości interpretacji, te zaś bazują na skojarzeniach dzieci. W pierwotnej wersji planszowej wybrany narrator na podstawie jednej ze swoich kart wymyśla skojarzenie. Unika się przy tym dosłowności, a używa skojarzeń symbolicznych i abstrakcyjnych. Pozostali uczestnicy dają opowiadającemu którąś ze swoich kart, najbliższą sensem, tak, żeby inni uczestnicy jej nie widzieli. Następnie wszystkie karty są wykładane i dzieci mają niełatwe zadanie odgadnąć, która z kart była pierwowzorem. Osoba, która odgadła prawidłowo, posuwa się do przodu po planszy. Potem narratorem zostaje kolejne dziecko.

W wersji filozoficznej można zrezygnować z planszy, bowiem odwraca uwagę dzieci od celu, jakim jest wydobywanie głębszych znaczeń, a skupiając ją na rywalizacji. W tym przypadku narrator patrzący na karty stara się postawić filozoficzne pytanie. Najczęściej formułowane są pytania związane z zagadnieniami egzystencjalnymi lub z pogranicza psychologii. Zadawanie filozoficznych pytań nie jest dla dzieci łatwą czynnością – okazuje się, że o wiele prościej jest wygłaszać tezy. W tym przypadku jednak chodzi właśnie o to, żeby nabrać biegłości w tworzeniu problemów filozoficznych – można więc zastosować przekształcanie twierdzeń w pytania. Jeśli na przykład pada hasło: „Kłamstwo zawsze wyjdzie na jaw”, wystarczy przeformułować je na pytanie: „Dlaczego kłamstwo zawsze wyjdzie na jaw?” lub „Czy to prawda, że kłamstwo zawsze wyjdzie na jaw?”. W ten sposób tworzy się bogate źródło interesujących tematów do dyskusji filozoficznych. Najciekawsze pomysły warto spisywać, by potem wykorzystać je w dalszych rozważaniach z dziećmi.

Drugą grą łatwą do filozoficznej adaptacji jest STORY CUBES, której wersję podstawową stanowi zestaw dziewięciu kostek. Każda z nich ma na ściankach odmienny zestaw ilustracji, przedstawiających jakiś symbol, np. klucz, chmurę, wieżę. Oryginalnie kostki służą do opowiadania dowolnych historii i zazwyczaj używa się wszystkich. W wersji filozoficznej można wykorzystać dwie lub trzy kostki do postawienia pytania. Losowość łączenia się symboli tworzy w wyobraźni dzieci zaskakujące, lecz proste skojarzenia. Podobnie jak w DIXIT, zazwyczaj problemy podnoszone przez graczy krążą wokół doświadczeń życiowych, relacji międzyludzkich oraz kwestii etycznych. Inny sposób grania w filozoficzne STORY CUBES to tworzenie przez grupę wspólnej historii. Dzieci szybko nabywają łatwości w tworzeniu luźnych skojarzeń, można je dodatkowo wspierać, podsuwając związki frazeologiczne lub przysłowia. Tempo gry i posługiwanie się symbolami dodatkowo uczy dzieci przedstawiania często złożonych kwestii w krótkiej formie.

Dorota Monkiewicz-Cybulska – absolwentka filozofii teoretycznej KUL oraz historii UMCS, nauczycielka etyki w Szkole Podstawowej im. B. Chrobrego w Lublinie. Zainteresowania naukowe: dydaktyka filozofii, etyka środowiskowa i bioetyka. Poza filozofią pasjonuje ją taniec współczesny, który w wolnych chwilach intensywnie uprawia.