Dorota Monkiewicz: Czy można ożywić kamień? – scenariusz lekcji filozofii dla uczniów szkół podstawowych

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2025 nr 2 (62), s. 52. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.

Cele:

• Uczniowie rozważają podstawowe cechy życia.
• Uczniowie poznają naturę życia jako takiego.
• Uczniowie poddają refleksji kwestie trudnego i dobrego życia ludzkiego.

Metody i formy pracy:

• Praca z tekstem
• Prezentacja
• Burza mózgów
• Dyskusja
• Eksperyment myślowy

Przebieg lekcji

1. Pytania na rozgrzewkę

Jaka jest, waszym zdaniem, najdziwniejsza forma życia?

Po odpowiedziach uczniów wyświetlamy zdjęcia pokazujące najbardziej zaskakujące gatunki zwierząt np. tajemnicze stwory morskie.

2. Prezentacja tekstu

W czasie wakacji para przyjaciół spacerowała po plaży. W pewnej chwili chłopak zobaczył na piasku coś dziwnego. Chciał to kopnąć, ale powstrzymała go koleżanka, która interesowała się stworzeniami morskimi, a nawet sama miała w domu akwarium morskie.

– Zostaw! – powiedziała. – To jest żywe.

– Jak to? – zdziwił się chłopak. – Skąd wiesz?

– To gąbka – stwierdziła. – Takie zwierzę morskie.

– No dobra, ale skąd wiesz, że to naprawdę jest żywe? – Kolega nie dawał jej spokoju. – Nawet nie ma oczu. A czym w ogóle je?

Dziewczyna się zamyśliła.

– No… gąbka to chyba wchłania jedzenie, a poza tym czytałam, że są takie gatunki gąbek, które żyją 15 000 lat. Więc chyba są nawet bardziej żywe niż my? – zastanowiła się.

– No dobra, ale po czym poznać, że ta konkretnie gąbka jest żywa. – Chłopak nie odpuszczał. – Może właśnie skończyła 15 000 lat i umarła?

– Nie wiem, po czym się poznaje, aż tak się nie znam. – Pasjonatka życia morskiego się w końcu poddała. – Chyba gdyby umarła, to by się rozpadła? Nie wiem, po czym poznać, że coś jest żywe. Chyba trzeba by zrobić jakiś test życia?

– No dobra, ale co byśmy sprawdzili? – Podekscytował się chłopak. – Wyobraźmy sobie, że to nasze wyzwanie i musimy stwierdzić, że to zwierzę żyje.

3. Eksperyment myślowy

Po zaprezentowaniu tekstu przeprowadzamy eksperyment myślowy, przenosząc się w wyobraźni do profesjoinalnie wyposażonego laboratorium. Co byśmy sprawdzili u gąbki, by określić, czy jest żywa (nie robiąc jej krzywdy)?

4. Burza mózgów na podstawie pytań:

• Jakie warunki musi spełnić obiekt badań, byśmy uznali go za żywy (pamiętamy o zachowaniu ciągłości w czasie oraz rozwijaniu struktury ciała, metabolizmie i innych charakterystycznych funkcjach życiowych)?
• Czy zombi jest żywe, czy martwe? Dlaczego?
• Czy można ożywić coś, co było martwe, np. monstrum Frankensteina?
• Czy kamień mógłby być żywy choć przez chwilę?
• Jeśli na kamieniu jest pełno życia (insektów, bakterii itp.), to czy on sam też jest żywy?

5. Pogłębienie dyskusji na podstawie pytań:

• Skąd się wzięło życie we wszechświecie? Czy zawsze było?
• Życie to tzw. wartość fundamentalna – dlaczego?
• Dlaczego mówi się, że życie jest ciężkie? Co to znaczy?
• Kiedy o życiu można powiedzieć, że jest dobre?
• Czy zwierzę może wybrać, czy jego życie będzie dobre? Jak jest w przypadku człowieka?

PDF scenariusza do pobrania

---

Dorota Monkiewicz – absolwentka historii UMCS i filozofii teoretycznej KUL. Pracuje w Centrum Kultury w Lublinie oraz prowadzi warsztaty filozoficzne dla dzieci w Szkole w Chmurze. Członek Międzynarodowego Stowarzyszenia Praktyków Filozofii dla Dzieci SOPHIA. Współautorka książki Filozofuj z dziećmi 2. 100 pomysłów na dociekania filozoficzne z dziećmi. Zainteresowania naukowe: dydaktyka filozofii, etyka środowiskowa i bioetyka. Więcej o mnie na stronie www.dia-ti.com.