Dr Szymański przedstawił sylwetkę Pierre’a Leroux (1797–1871) – nazywanego „wynalazcą socjalizmu” filozofa, krytyka, pisarza, wydawcy i działacza politycznego, który próbował łączyć laicką krytykę religii z reinterpretacją religijnej tradycji ludzkości. Wykładowca omówił stosunek autora De l’humanité do wybranych przedstawicieli europejskiego Oświecenia, podkreślając niejednoznaczność poglądów Leroux. Według XIX-wiecznego myśliciela filozofowie „wieku świateł”, usiłując wyrugować tradycję chrześcijańską, nie przedstawili niczego, co mogłoby ją rzeczywiście zastąpić.
W Baruchu Spinozie, zdaniem Leroux, można dostrzec zarazem „świętego” i „ateusza”. Niderlandzki filozof, którego cechowała niewiara w Opatrzność i sprawiedliwego Boga, w religii obywatelskiej widział sposób na uzgodnienie praw jednostki z prawami społeczeństwa. U Gottholda Ephraima Lessinga znajduje Leroux ideę progresywnego Objawienia, tezę o relatywnym charakterze prawdy religijnej, a także obronę tradycji judeochrześcijańskiej. Wolter (François-Marie Arouet), jak twierdzi autor La Grève de Samarez, usiłował stworzyć „kult ludzkości” na zgliszczach religii. W rewolucji francuskiej ścierały się ze sobą idee Woltera, reprezentującego epikurejski deizm, z chrześcijańskim deizmem Jana Jakuba Rousseau i ateizmem barona d’Holbacha (Paula-Henri’ego Thiry). Rousseau, lokując sprawiedliwość w sercu jednostki, wygłaszał „mowę obronną” w imieniu ludzkości. Leroux krytykuje jednak religię obywatelską Rousseau za to, że opiera swoje dogmaty na „uczuciach społecznych”, nie wyjaśniając ich.
W ujęciu Pierre’a Leroux Oświecenie stanowiło niedokończony projekt emancypacji ludzkości, a rewolucja była zapowiedzią, choć nie realizacją nowej religii. Ta miała się pojawić – konstatował Tomasz Szymański – dopiero w koncepcji Leroux. Podsumowując swoje wystąpienie, prelegent podkreślił, że zdaniem francuskiego myśliciela proponowana przez autorów oświeceniowych religia naturalna okazała się niewystarczająca i dlatego właśnie chrześcijaństwo należy zreinterpretować, oczyszczając je z „zabobonu”, lecz nie odrzucać go (autor Du christianisme próbował dokonać takiej reinterpretacji na przykład odnosząc pojęcie cudu do teorii somnambulizmu).
Spotkanie zakończyła dyskusja, w której wzięli udział wykładowcy i studenci krakowskich oraz wrocławskich uczelni. Dotyczyła ona między innymi tego, na czym miałaby polegać religia uniwersalna Leroux, na ile koncepcja tego myśliciela pozostaje oryginalna na tle idei oświeceniowych, a także jego poglądów dotyczących religijnego pluralizmu. Możliwe jest, że krytykując Oświecenie jako projekt niedokończony i niekonsekwentny, ten francuski utopijny socjalista sam tworzył koncepcję eklektyczną, zbudowaną z heterogenicznych i niedających się pogodzić elementów.
[Oprac. Zespół badawczy projektu „Między sekularyzacją a reformą”]
Wieczne i progresywne Objawienie: Pierre Leroux wobec myśli Oświecenia – wykład dra Tomasza Szymańskiego (Uniwersytet Wrocławski)
Forma hybrydowa: Microsoft Teams / Instytut Filozofii UJ
10 czerwca 2022, 16:00–18:00
Strona internetowa organizatorów
Skomentuj