Egzamin trwał 180 minut. Maturzyści musieli odpowiedzieć na 16 pytań (w większości otwartych) oraz napisać pracę na jeden z dwóch przedstawionych tematów. Na egzaminie z filozofii można było zdobyć 50 punktów, przy czym maksymalnie połowę punktów za rozprawkę.
Matura 2021 – arkusze CKE
Zadania i rozwiązania z egzaminu
Na podstawie tekstów i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Tekst do zadań 1.–7.
Dawid Hume
Traktat o naturze ludzkiej
Wobec tego, że każda idea wywodzi się z jakiejś uprzedniej impresji, to jeśli mamy jakąś ideę substancji naszych umysłów, to musimy również mieć jakąś impresję tej substancji, co bardzo trudno pojąć, jeśli w ogóle pojąć można. Jakże bowiem może impresja reprezentować substancję inaczej niż przez to, że jest do niej podobna? I jakże może impresja być podobna do substancji, skoro zgodnie z tą koncepcją filozoficzną nie jest ona substancją i nie posiada żadnej z własności swoistych i charakterystycznych substancji? Lecz porzucimy pytanie, co może być, a co być nie może, dla pytania, co jest rzeczywiście. Otóż chciałbym, iżby ci filozofowie, którzy mniemają, że posiadamy ideę substancji naszych umysłów, iżby ci filozofowie wskazali impresję, która wytwarza tę ideę, i żeby powiedzieli wyraźnie, w jaki sposób impresja ta działa i od jakiego przedmiotu się wywodzi. Czy jest to impresja zmysłowa czy refleksyjna? Czy jest przyjemna, przykra, czy też obojętna? Czy towarzyszy nam w każdej chwili, czy też powraca tylko w pewnych odstępach czasu? Jeśli powraca w odstępach czasu, to kiedy powraca głównie i jakie przyczyny ją wywołują. Gdyby, zamiast odpowiadać na te pytania, ktoś chciał wymknąć się przed tą trudnością, mówiąc, że definicja substancji jest taka, iż jest to coś, co może istnieć samo przez się, i że ta definicja winna nas zadowalać, to wówczas trzeba by powiedzieć, wtrąciłbym, iż ta definicja odpowiada wszelkiej rzeczy, jaką sobie tylko można pomyśleć, i że nigdy nie posłuży ona do tego, iżby odróżnić substancję od accidensu, a duszę od jej percepcji. Tak oto bowiem rozumuję. Cokolwiek jest pomyślane jasno, to może istnieć; i cokolwiek jasno jest pomyślane w jakiś określony sposób, może istnieć właśnie w ten sposób. […] Dalej, każda rzecz, która jest różna od innej, da się od innej odróżnić, a każda rzecz, która da się od innej odróżnić, da się też oddzielić w wyobraźni. To jest druga zasada. Oto moja konkluzja z obu tych zasad: skoro wszystkie nasze percepcje są różne od siebie i od wszelkich innych rzeczy we wszechświecie, to są one również odróżnialne; skoro dadzą się oddzielić, można je rozważać jako istniejące z osobna i można przyjąć, iż mogą one istnieć z osobna i nie potrzebują żadnej innej rzeczy, która by była oparciem dla ich istnienia. A zatem są substancjami, o ile powyższa definicja wyjaśnia, co to jest substancja. Tak więc, ani rozważając pierwsze źródło idej, ani definiując substancję, nie jesteśmy zdolni dojść do zadowalającego pojęcia substancji […].
Dawid Hume, Traktat o naturze ludzkiej, Warszawa 2005.
Zadanie 1. (0–1)
Dokończ zdanie.
Zaznacz odpowiedź A, B albo C i jej dopełnienie 1, 2 albo 3.
Dawid Hume jest przedstawicielem:
A. empiryzmu,
B. racjonalizmu,
C. aprioryzmu,
stanowiska przyjmowanego również przez:
- Arystotelesa i Sekstusa Empiryka.
- George’a Berkeleya i Georga Wilhelma Hegla
- Arystotelesa i Johna Locke’a.
Zadanie 2. (0–1)
Sformułuj główne twierdzenie na temat substancji, przeciwko któremu argumentuje Dawid Hume w przytoczonym fragmencie tekstu.
Możemy posiadać ideę substancji.
Zadanie 3. (0–2)
Uzupełnij drugą przesłankę w podanym poniżej argumencie. Następnie rozstrzygnij, czy Dawid Hume akceptuje wniosek tego argumentu. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Przesłanka 1.: Jeżeli coś istnieje samodzielnie, to jest substancją.
Przesłanka 2.: Percepcje (impresje) istnieją samodzielnie.
Wniosek: Percepcje (impresje) są substancjami.
Rozstrzygnięcie i uzasadnienie: Dawid Hume nie akceptuje wniosku tego argumentu, a pierwszą przesłankę uważa za fałszywą. Hume przedstawia to wnioskowanie by pokazać, że definicja substancji jako tego, co istnieje samo przez się, jest niewłaściwa (za szeroka) i spełniają ją również przedmioty, które substancjami nie są.
Zadanie 4. (0–2)
Na podstawie przytoczonego fragmentu tekstu i wiedzy własnej przedstaw stanowisko Dawida Hume’a w kwestii natury umysłu (idei jaźni) i wyjaśnij, czym różni się ono od stanowiska René Descartes’a w tej kwestii.
Stanowisko Dawida Hume’a: Zdaniem Dawida Hume’a umysł nie jest substancją. Trwałe „ja”, nie będąc nam danym w percepcji wewnętrznej, jest konstruktem wyobraźni.
Różnica w stosunku do stanowiska René Descartes’a: Różnica między stanowiskiem Dawida Hume’a i René Descartes’a w kwestii natury umysłu jest zasadnicza. Zdaniem Hume’a nie istnieje substancjalne trwałe „ja”, podmiot przeżyć, natomiast zdaniem Kartezujsza istnieje niematerialna substancja, będąca podłożem zjawisk umysłowych, istniejąca niezależnie od świata fizycznego.
Zadanie 5. (0–1)
Wskaż dowolną sceptyczną konsekwencję epistemologii Davida Hume’a w ontologii, niedotyczącą wprost natury substancji
Nie możemy dowieść w sposób pewny istnienia przedmiotów zewnętrznych wobec naszego umysłu.
Zadanie 6. (0–2)
Podaj tezę sceptycyzmu metodycznego i na podstawie wiedzy własnej rozstrzygnij, czy tę tezę podziela Dawid Hume. Swoje stanowisko uzasadnij.
Teza: Metodą osiągania wiedzy pewnej jest wątpienie w poszczególne twierdzenia celem znalezienia takich twierdzeń, w które wątpić się nie da i które mogą stanowić podstawę systemu wiedzy pewnej.
Rozstrzygnięcie: Dawid Hume nie podziela tezy sceptycyzmu metodycznego.
Uzasadnienie: Według Hume’a wiedza pewna jest osiągalna jedynie w naukach formalnych, w których metoda wątpienia metodycznego nie ma zastosowania.
Zadanie 7. (0–2)
Podaj formalnie poprawne rozumowanie dedukcyjne, złożone z dwóch przesłanek i wniosku, za tezą „Dawid Hume jest śmiertelny”. Wyjaśnij różnicę między rozumowaniem dedukcyjnym a niededukcyjnym.
Rozumowanie:
Przesłanka 1.: Każdy człowiek jest śmiertelny.
Przesłanka 2.: David Hume jest człowiekiem.
Wniosek: Dawid Hume jest śmiertelny.
Różnica między rozumowaniem dedukcyjnym a niededukcyjnym: we wnioskowaniu dedukcyjnym wniosek wynika logicznie z przesłanek, natomiast we wnioskowaniu niededukcyjnym przesłanki jedynie uprawdopodabniają wniosek.
Tekst do zadań 8.–11.
św. Tomasz z Akwinu
Traktat o Bogu
Widzimy […], że niektóre byty pozbawione poznania, mianowicie ciała naturalne, działają ze względu na cel. Widać to z tego, że […] bardzo często działają w taki sam sposób, by osiągnąć to, co najlepsze. Stąd jest jasne, że osiągają cel nie z przypadku, ale z zamierzenia. Te byty nieposiadające poznania nie zmierzają do celu inaczej jak tylko kierowane przez kogoś poznającego i rozumującego, jak strzała przez łucznika. Istnieje zatem coś poznającego umysłowo, co prowadzi wszystkie rzeczy naturalne do celu, i to nazywamy Bogiem.
św. Tomasz z Akwinu, Traktat o Bogu, Kraków 1999.
Zadanie 8. (0–1)
Na podstawie fragmentu tekstu św. Tomasza z Akwinu oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeżeli jest fałszywe.
- Wszystkie byty pozbawione poznania działają celowo. P F
- Ciała naturalne nigdy nie działają w sposób przypadkowy, lecz zawsze dążą do tego, co dla nich najlepsze. P F
- Relacja między Bogiem a ciałami naturalnymi przypomina relację między łucznikiem a strzałami. P F
Zadanie 9. (0–1)
W powyższym fragmencie tekstu św. Tomasz z Akwinu przedstawia jedną z tzw. pięciu dróg, nazywaną drogą z celowości. Pięć dróg to seria argumentów na rzecz określonego stanowiska w sporze o istnienie Boga. Podaj nazwę tego stanowiska i jego tezę.
Nazwa stanowiska: teizm
Teza: Bóg istnieje.
Zadanie 10. (0–2)
Przedstaw dowolną z pięciu dróg, inną niż droga z celowości. Określ punkt wyjścia wybranej drogi, jej zasadniczą treść oraz punkt dojścia (wniosek).
Punkt wyjścia: W świecie istnieją byty niekonieczne.
Treść: Przyczyną każdego bytu niekoniecznego musi być inny byt i ciąg tych bytów nie może biec w nieskończoność. Musi istnieć pierwsza przyczyna wszystkich bytów niekoniecznych, która stanowi przyczynę samej siebie.
Punkt dojścia (wniosek): Bóg istnieje jako pierwsza przyczyna (przyczyna sprawcza).
Zadanie 11. (0–1)
W przytoczonym tekście św. Tomasz z Akwinu określa Boga jako: coś poznającego umysłowo, co prowadzi wszystkie rzeczy naturalne do celu. Przytocz określenie Boga podane przez Anzelma z Canterbury w jego dowodzie ontologicznym.
Coś, ponad co nic większego nie może być pomyślane.
Tekst do zadań 12.–16.
Karl Raimund Popper
Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie
Co to jest prawda? […] pytanie Piłata można skwitować w prosty i zrozumiały sposób […] jak następuje: twierdzenie, zdanie, przekonanie jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy pozostaje w zgodzie z faktami. Co jednak rozumiemy, mówiąc, że zdanie pozostaje w zgodzie z faktami? […] Rozważmy następujący tekst: Zdanie: „Smith wszedł do lombardu krótko po 10.15” odpowiada faktom wtedy i tylko wtedy, jeżeli Smith wszedł do lombardu krótko po 10.15.Pierwsze, co nas w tym zdaniu uderza, to właśnie jego trywialność. Ale nie przejmujmy się nią. Spójrzmy na tekst raz jeszcze, dokładniej, a przekonamy się, że (1) mówiono o zdaniu i (2) o pewnych faktach oraz że (3) ustala bardzo oczywiste warunki, które powinny być spełnione, jeśli chcemy powiedzieć, że zdanie, o którym mowa, koresponduje z faktami, o których mówi. […] Trzeba zdawać sobie sprawę, że czym innym jest wiedza o tym, co to jest prawda lub pod jakimi warunkami dane zdanie można nazwać prawdziwym, a czym innym znajomość środków decyzji – tzn. kryteriów decyzji – czy dane zdanie jest prawdziwe, czy fałszywe.
Karl Raimund Popper, Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, Warszawa 1993.
Zadanie 12. (0–1)
W przytoczonym fragmencie tekstu Karla Raimunda Poppera pojawia się określenie prawdy jako zgodności zdania z faktami. Podaj nazwę tej koncepcji prawdy i wybierz dwóch jej reprezentantów spośród wymienionych poniżej.
Protagoras z Abdery
Arystoteles
św. Tomasz z Akwinu
Friedrich Nietzsche
William James
Nazwa koncepcji: korespondencyjna koncepcja prawdy
Reprezentanci: Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu
Zadanie 13. (0–2)
W przytoczonym fragmencie tekstu Karl Raimund Popper, korzystając z metody Alfreda Tarskiego, wyjaśnia koncepcję prawdy przez podanie przykładu zdania – Smith wszedł do lombardu krótko po 10.15 – oraz warunku jego prawdziwości. Na tej samej zasadzie wyjaśnij, kiedy zdanie: 31 grudnia 2018 roku padał w Zakopanem śnieg, jest prawdziwe (odpowiada faktom). Następnie, posługując się zmienną zdaniową p, wyjaśnij analogicznie, pod jakim warunkiem dane zdanie jest prawdziwe.
Zdanie: 31 grudnia 2018 roku padał w Zakopanem śnieg jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, jeżeli 31 grudnia 2018 roku padał w Zakopanem śnieg.
Zdanie p jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, jeżeli p.
Zadanie 14. (0–1)
Podaj nazwę jednej z konkurencyjnych koncepcji prawdy, w stosunku do koncepcji bronionej przez Karla Raimunda Poppera. Następnie wyjaśnij, czym jest prawda zgodnie z tą koncepcją.
Nazwa koncepcji konkurencyjnej: koherencyjna koncepcja prawdy
Wyjaśnienie: Zgodnie z koherencyjną koncepcją prawdy, prawda przysługująca danemu sądowi polega na jego zgodności z systemem uprzednio przyjętych sądów.
Zadanie 15. (0–3)
W przytoczonym tekście Karl Raimund Popper odróżnia określenie prawdy od jej kryterium. Wyjaśnij, na czym polega to rozróżnienie, a następnie nazwij i objaśnij jedno z kryteriów prawdy. W objaśnieniu użyj przykładu.
Wyjaśnienie rozróżnienia: Określenie prawdy to podanie warunków, jakie musi spełniać sąd, aby był prawdziwy, natomiast określenie kryterium prawdy to wskazanie metody czy sposobu rozpoznawania, które sądy są prawdziwe.
Nazwa kryterium: obserwacyjne
Objaśnienie wraz z przykładem: Obserwacja może służyć nam do zakwalifikowania zdania jako prawdziwego lub fałszywego. Np. obserwując aurę za oknem możemy stwierdzić, czy zdanie „Pada deszcz” jest prawdziwe czy fałszywe.
Zadanie 16. (0–2) Wyjaśnij, na czym według Karla Raimunda Poppera polega różnica między społeczeństwem „otwartym” a społeczeństwem „zamkniętym”, a następnie spośród wymienionych poniżej filozofów wybierz dwóch, których Popper uważał za wrogów społeczeństwa „otwartego”.
Platon
Arystoteles
John Stuart Mill
Georg Wilhelm Hegel
Różnica: Według Karla Poppera społeczeństwo otwarte to takie społeczeństwo, w którym jednostka ma prawo do osobistych decyzji i które tym samym wspiera krytyczne myślenie jego członków. Społeczeństwo zamknięte (plemienne) natomiast to takie, w którym jednostkę podporządkowuje się narzuconej z góry wizji wspólnoty idealnej, utrudniając osobisty rozwój jej członkom. W społeczeństwie zamkniętym każdy jego członek ma ściśle wyznaczone miejsce w ustalonej strukturze wspólnoty, natomiast w społeczeństwem otwartym rządzą reguły jednakowo wiążące wszystkich.
Filozofowie: Platon, Georg Wilhelm Hegel
Skomentuj