Egzamin trwał 180 minut. Maturzyści musieli odpowiedzieć na 14 pytań (w większości otwartych) oraz napisać pracę na jeden z dwóch przedstawionych tematów. Na egzaminie z filozofii można było zdobyć 50 punktów, przy czym maksymalnie połowę punktów za rozprawkę.
Oto arkusze maturalne w Formule 2015:
Zadania z egzaminu w Formule 2023 i rozwiązania
Przeczytaj teksty i wykonaj zadania.
Tekst 1.
Giovanni Pico della Mirandola
Mowa o godności człowieka
Czytałem […], że Abdallach Saracen zapytany o to, co na tej scenie świata wydaje mu się rzeczą najbardziej godną podziwu, odpowiedział: „Nic nie wydaje mi się bardziej godne podziwu od człowieka”. […]
Otóż kiedy zastanawiam się nad sensem [tego powiedzenia], wówczas bardzo niewystarczające okazują się wypowiedzi licznych autorów na temat znakomitości natury ludzkiej, według których człowiek jest pośrednikiem między stworzeniami, współtowarzyszem istot wyższych, królem istot niższych, tłumaczem natury; dzięki przenikliwości zmysłów, dociekliwości rozumu, światłu inteligencji; czymś granicznym między niezmienną wiecznością a płynącym czasem i […] węzłem świata, i co więcej, […] istotą niewiele tylko od aniołów niższą […]. Ważne to wprawdzie właściwości, ale chyba niewystarczające do tego, by zjednać człowiekowi słusznie mu się należący przywilej bycia istotą godną najwyższego podziwu. Dlaczego bowiem nie podziwialibyśmy bardziej samych aniołów i błogosławionych chórów nieba?
Otóż wydaje mi się, że teraz wreszcie zrozumiałem, dlaczego […]. […]
Było tak. Już najwyższy ojciec i architekt Bóg, zgodnie z tajemnymi prawami mądrości, zbudował ten, który widzimy, dom świata, najwspanialszą świątynię boskości. Region ponadniebiański przyozdobił inteligencjami, znajdujące się w eterze globy ożywił, a szpetne i cuchnące części niższego świata wypełnił mnóstwem istot wszelkiego rodzaju.
Po dokonaniu tego dzieła artysta zapragnął, aby znalazł się ktoś, kto by potrafił wniknąć w sens tak potężnego dzieła, kochać jego piękno i podziwiać jego wielkość. Przeto po stworzeniu już wszystkiego, rozmyślał […] nad powołaniem do życia człowieka. […]
Postanowił przeto twórca najwyższy, aby ten, któremu nie mógł dać nic własnego, miał wespół z innymi to wszystko, co każdy z nich dostał z osobna. Przyjął więc człowieka jako dzieło o nieokreślonym kształcie, a po wyznaczeniu mu miejsca w samym środku świata, tak się do niego odezwał:
– „Nie wyznaczam ci, Adamie, ani określonej siedziby, ani własnego oblicza, ani też nie daję ci żadnej swoistej funkcji […]. […]
Natura wszystkich innych istot została określona i zawiera się w granicach przez nas ustanowionych. Ciebie zaś, nieskrępowanego żadnymi ograniczeniami, oddaję w twoje własne ręce, abyś swą naturę sam sobie określił, zgodnie z twoją wolą. Umieściłem cię pośrodku świata, abyś tym łatwiej mógł obserwować wszystko, co się w świecie dzieje. Nie uczyniłem cię ani istotą niebiańską, ani ziemską, ani śmiertelną, ani nieśmiertelną, abyś jako swobodny i godny siebie twórca i rzeźbiarz sam sobie nadał taki kształt, jaki zechcesz. Będziesz mógł degenerować się i staczać do rzędu zwierząt; i będziesz mógł odradzać się i mocą swego ducha wznosić się do rzędu istot boskich”. […]
Któż z nas mógłby nie podziwiać tego kameleona? Albo któż mógłby cokolwiek innego podziwiać bardziej?
[1486]
Na podstawie: Giovanni Pico della Mirandola, Mowa o godności człowieka, przeł. Z. Kalita, [w:] A. Nowicki, Filozofia włoskiego odrodzenia, Warszawa 1967.
Tekst 2.
Blaise Pascal
Myśli
Ostatecznie bowiem czymże jest człowiek w przyrodzie? Nicością wobec nieskończoności, wszystkim wobec nicości, pośrodku między niczym a wszystkim. Jest nieskończenie oddalony od rozumienia ostateczności; cel rzeczy i ich początki są dlań na zawsze ukryte w nieprzeniknionej tajemnicy; równie niezdolny jest dojrzeć nicości, z której go wyrwano, jak nieskończoności, w której go pogrążono. […]
Nasz rozum zajmuje w porządku rzeczy poznawalnych to samo miejsce, co ciało nasze w rozmiarach przyrody.
Jesteśmy ograniczeni w każdym kierunku; ten stan zajmujący środek między dwoma krańcami przejawia się we wszystkich naszych zdolnościach. […]
Oto nasz prawdziwy stan; oto, co nas czyni niezdolnymi i do wiedzy pewnej, i do zupełnej niewiedzy. Żeglujemy po szerokim przestworzu, wciąż niepewni i chwiejni, popychani od jednego do drugiego krańca. […]
Wielkość człowieka jest wielka w tym, że zna on swoją nędzę. Drzewo nie zna swojej nędzy.
Nędzą tedy jest czuć swoją nędzę, ale wielkością jest wiedzieć, że się jest nędznym. […]
Człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą. Nie potrzeba, by cały wszechświat uzbroił się, aby go zmiażdżyć: mgła, kropla wody wystarczą, aby go zabić. Ale gdyby nawet wszechświat go zmiażdżył, człowiek byłby i tak czymś szlachetniejszym niż to, co go zabija, ponieważ wie, że umiera, i zna przewagę, którą wszechświat ma nad nim. […]
Cała nasza godność spoczywa tedy w myśli. […]
Na podstawie: Blaise Pascal, Myśli, przeł. T. Boy-Żeleński, Kraków 2022.
Zadanie 1. (0–1)
Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
- W tekstach 1. i 2. zawarto rozważania etyczne i antropologiczne.
F
- W tekście 1. człowiek jest przedstawiony jako istota posiadająca nieśmiertelną duszę.
F
Zadanie 2. (0–2)
Według Giovanniego Pico della Mirandoli i Blaise’a Pascala człowiek znajduje się między dwiema sferami rzeczywistości. Wymień odpowiednie sfery, o których mowa w tekstach źródłowych.
Giovanni Pico della Mirandola: zwierzęta i istoty boskie
Blaise Pascal: nicość i nieskończoność
Zadanie 3. (0–1)
Giovanni Pico della Mirandola i Blaise Pascal podzielają tezę, że człowiek zajmuje wyróżnione miejsce w świecie i z tego względu posiada szczególną wartość nazywaną godnością. Rozstrzygnij, czy rozumieją oni godność człowieka w taki sam sposób. Swoją odpowiedź uzasadnij, odwołując się do zamieszczonych tekstów źródłowych.
Rozstrzygnięcie: Giovanni Pico della Mirandola i Blaise Pascal rozumieją godność człowieka w odmienny sposób.
Uzasadnienie: Według Pica della Mirandoli istotą godności człowieka jest jego wolność, zaś zdaniem Pascala człowiek posiada godność dzięki samoświadomości (myśleniu).
Zadanie 4. (0–2)
Porównaj koncepcję człowieka przedstawioną we fragmencie Mowy o godności człowieka Giovanniego Pico della Mirandoli z koncepcją człowieka Jean-Paula Sartre’a. Podaj jedno podobieństwo i jedną różnicę.
Podobieństwo: W obu koncepcjach człowiek jest twórcą swojej natury, może ją dowolnie kształtować.
Różnica: W koncepcji Pica della Mirandoli Bóg jest stwórcą człowieka, obdarzającym swe stworzenie wolnością twórczego kształtowania siebie. W koncepcji Sartre’a zaś stworzenie człowieka przez Boga byłoby nie do pogodzenia z absolutną wolnością człowieka, którą zakładał Sartre.
Zadanie 5. (0–2)
Sformułuj stanowisko dogmatyzmu w epistemologii, a następnie oceń, czy w świetle zamieszczonego fragmentu Myśli można uznać Blaise’a Pascala za przedstawiciela tego stanowiska. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Stanowisko: Wiedza jest osiągalna lub, w sformułowaniu ostrożniejszym, możliwe jest poznanie prawdziwe.
Ocena: W świetle zamieszczonego fragmentu Myśli można uznać Blaise’a Pascala za przedstawiciela tego stanowiska.
Uzasadnienie: Pascal twierdzi wprawdzie, że wiedza pewna jest nieosiągalna dla człowieka, ale dodaje zarazem, że człowiek nie znajduje się w stanie całkowitej niewiedzy, z czego wynika, że może osiągnąć wiedzę mniej niż pewną (prawdopodobną).
Zadanie 6. Spośród poniższych zdań (A–E) wybierz to, które jest jedną z przesłanek rozumowania nazywanego „zakładem Pascala”, oraz to, które stanowi jego wniosek. Litery oznaczające dane zdania wpisz we właściwe miejsca w tabeli.
Zdania:
A. Bóg istnieje.
B. Wiara w Boga jest opłacalna.
- Bóg jest dobry.
- Jeśli ktoś wierzy w Boga i Bóg istnieje, to kogoś takiego czeka nieskończone szczęście.
- Jeśli ktoś nie wierzy w Boga i Bóg nie istnieje, to kogoś takiego czeka nieskończone nieszczęście.
Oznaczenie literowe zdania | |
Przesłanka | D |
Wniosek | B |
Zadanie 7.
Zapoznaj się z poniższą reprodukcją oraz przeczytaj informację znajdującą się pod reprodukcją.
Michał Anioł, Stworzenie Adama, ok. 1511, kaplica Sykstyńska, Watykan
Zadanie 7.1. (0–2)
W swojej ontologii Roman Ingarden odróżnia przedmioty istniejące realnie od przedmiotów czysto intencjonalnych. Przyporządkuj każdy przykład wybrany spośród A–F do właściwego wiersza tabeli zgodnie z ontologią Romana Ingardena.
Przykłady:
A. Michał Anioł
B. dzieło sztuki Stworzenie Adama autorstwa Michała Anioła
C. postaci pucołowatych aniołów przedstawione w dziele sztuki Stworzenie Adama autorstwa Michała Anioła
D. farba użyta do wykonania dzieła sztuki Stworzenie Adama autorstwa Michała Anioła
E. sklepienie kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie
F. złoto, które otrzymał Michał Anioł za wykonanie dzieła sztuki Stworzenie Adama
Oznaczenia literowe przykładów | |
Przedmiot realny | A., D., E., F. |
Przedmiot czysto intencjonalny | B., C. |
Zadanie 7.2. (0–2)
Zakładając, że dzieło sztuki jest bytem uniwersalnym, podaj nazwę stanowiska w sporze o uniwersalia, w świetle którego zniszczenie oryginału Stworzenia Adama i wszystkich jego reprodukcji nie byłoby równoznaczne ze zniszczeniem tego dzieła sztuki. Przedstaw główną tezę podanego stanowiska w sporze o uniwersalia.
Nazwa stanowiska: Skrajny realizm pojęciowy
Teza: Uniwersalia istnieją samoistnie w rzeczywistości idealnej i nie zależą od istnienia ich konkretyzacji.
Zadanie 7.3. (0–1)
Fresk autorstwa Michała Anioła jest malarskim przedstawieniem teistycznej koncepcji stworzenia świata z nicości. Do przedstawicieli koncepcji konkurencyjnych należą dwaj filozofowie starożytni: Demokryt z Abdery oraz Platon. Wymień składnik świata, który obaj ci filozofowie uważali za odwieczny.
Materia
Zadanie 8. (0–2)
Wyjaśnij spór między mortalizmem i immortalizmem, a następnie określ stanowisko Kartezjusza w tym sporze.
Wyjaśnienie: Spór między mortalizmem i immortalizmem dotyczy tego, czy jesteśmy śmiertelni. Zgodnie z mortalizmem osoba ludzka jest śmiertelna, a zgodnie z immortalizmem – nieśmiertelna.
Stanowisko Kartezjusza: Kartezjusza, dualistę psychofizycznego, możemy uznać za immortalistę, ponieważ twierdził, że ludzka dusza, utożsamiana z umysłem i przeciwstawiana śmiertelnemu ciału, jest nieśmiertelna.
Zadanie 9. (0–1)
Który z poniższych przykładów A–D to definicja ostensywna? Zaznacz poprawną odpowiedź spośród podanych.
A. Człowiek to zwierzę rozumne.
B. Zdanie: „Człowiek to zwierzę rozumne” jest definicją.
C. Człowiekiem jest np. Michał Anioł, Rafael Santi, Leonardo da Vinci.
D. Wskazanie na konkretnego człowieka i wypowiedzenie zdania: „To jest człowiek”.
Zadanie 10. (0–2)
Do poniższych wypowiedzi 1–3 przyporządkuj po jednej odpowiedniej nazwie chwytu erystycznego wybranego spośród A–E.
Wypowiedzi:
- Jest Pan osobą znaną z wszechstronnej wiedzy, więc nie zaprzeczy Pan chyba temu, co właśnie powiedziałam. D
- Nie możesz lekceważyć seansów spirytystycznych, ponieważ traktował je poważnie sam autor opowiadań o Sherlocku Holmesie. E
- Wszyscy uczestnicy zgadzają się, że należy to zrobić, trudno zatem pojąć, dlaczego obstaje Pan przy swoim. B
Nazwy chwytów:
A. ad ignorantiam
B. ad populum
C. ad personam
D. ad vanitatem
E. ad verecundiam
Zadanie 11. (0–1)
Zapoznaj się z poniższym rozumowaniem.
Rozumowanie:
Przesłanka 1.: Atos był dzielnym muszkieterem.
Przesłanka 2.: Portos był dzielnym muszkieterem.
Przesłanka 3.: Aramis był dzielnym muszkieterem.
Przesłanka 4.: Atos, Portos i Aramis byli jedynymi muszkieterami.
Wniosek: Wszyscy muszkieterowie byli dzielni.
Rozstrzygnij, czy powyższe rozumowanie ma charakter dedukcyjny (niezawodny). Następnie wyjaśnij, kiedy rozumowanie jest dedukcyjne.
Rozstrzygnięcie: Jest to rozumowanie dedukcyjne (niezawodne).
Wyjaśnienie: Rozumowanie jest dedukcyjne wtedy, kiedy wniosek wynika logicznie z przesłanek, tzn. gdy niemożliwa jest sytuacja, w której wszystkie przesłanki są prawdziwe, a wniosek jest fałszywy.
Zadanie 12. (0–1)
Zaznacz odpowiedź A, B albo C i jej rozwinięcie 1., 2. albo 3. tak, aby powstało zdanie prawdziwe.
A. Platon
B. John Locke
C. Georg Wilhelm Friedrich Hegel
był zwolennikiem
1. teorii umowy społecznej i aposterioryzmu.
2. deizmu i koncepcji wolności jako uświadomionej konieczności.
3. indywidualizmu i aprioryzmu.
Zadanie 13. (0–2)
Podaj autora poniższego fragmentu tekstu oraz nazwę kierunku filozoficznego, którego ten autor jest przedstawicielem.
Badając rozwój inteligencji od jak najskromniejszych początków aż do czasów obecnych, doszedłem, jak mniemam, do wykrycia doniosłego prawa, któremu rozwój ten jest podporządkowany. Przypuszczam, iż prawo takie może być uzasadnione w oparciu o dowody, których dostarcza znajomość naszej organizacji albo o sprawdziany historyczne, które uzyskamy w badaniu przeszłości. Polega ono na tym, że każda dziedzina naszej wiedzy przechodzi kolejno przez trzy stadia teoretyczne: [a] stadium teologiczne albo fikcyjne, [b] stadium metafizyczne albo abstrakcyjne, [c] stadium naukowe […]. […]
Filozofia [naukowa, której bronię] uważa wszystkie zjawiska za podporządkowane niezmiennym prawom. Za daremne uznaje poszukiwanie przyczyn czy to pierwszych, czy celowych. W wyjaśnieniach […] nie wskazuje się na przyczyny tworzące zjawiska, analizuje się okoliczności, w jakich się wytwarzają, i łączy się je, jedne z drugimi, stosunkiem następstwa i podobieństwa.
Autor: August Comte
Nazwa kierunku: pozytywizm
Przeczytaj tekst i wykonaj zadania.
Albert Moukheiber
Twój mózg płata ci figle
Heurystyki pozwalają nam wykonywać wszelkie drobne, niezbędne w codziennym życiu czynności, bez zwracania na nie uwagi. Zdarza się jednak, że odruchowa myśl zbyt szybka i uproszczona może prowadzić do błędów. Psychologowie Daniel Kahneman i Amos Tversky nazwali błędami poznawczymi takie błędy w myśleniu, które prowadzą do mylnych ocen, a także nielogicznych lub irracjonalnych interpretacji danej sytuacji. Na przykład zdarza się czasem, że podejmujemy decyzje zbyt szybko i na podstawie zbyt ograniczonej liczby elementów, które uznajemy za reprezentatywne. Taki błąd nazwali oni heurystyką reprezentatywności.
W ramach eksperymentu Kahneman i Tversky chcieli pokazać, że czasem
przedkładamy informacje spersonalizowane nad statystyczne. Przedstawili oni studentom kilka typowych profili osobowościowych, opisując tylko pewne specyficzne ich cechy. Na przykład Steve’a scharakteryzowano następująco: „Bardzo nieśmiały i powściągliwy, zawsze pomocny, ale niezbyt zainteresowany otoczeniem. Łagodny, metodyczny, ceni ład i porządek”. Następnie badacze poprosili studentów, by odgadli, jaki jest zawód Steve’a: rolnik czy księgarz?
Ze względu na stereotypy osobowościowe związane z tymi dwoma zawodami większość studentów odpowiedziała, że Steve zapewne jest księgarzem. Nie pomyśleli, że na świecie jest o wiele więcej rolników niż księgarzy, co było kluczowym elementem, który należało wziąć pod uwagę, dokonując wyboru. Uczestnicy, niewiele myśląc, zastosowali metodę heurystyczną opartą na częściowej informacji (cecha osobowościowa) i uzyskali szybką, ale nieprecyzyjną i potencjalnie fałszywą odpowiedź.
Innym częstym błędem, który też może nas zmylić, jest efekt zakotwiczenia. Słuchając czyjejś wypowiedzi, mamy skłonność do zapamiętania pierwszej z usłyszanych informacji. Jeśli na przykład podczas rekrutacji przedstawiono nam dwóch kandydatów, z których pierwszy jest „sympatyczny i odpowiedzialny, ale nieco wybuchowy”, a drugi „nieco wybuchowy, ale sympatyczny i odpowiedzialny”, to raczej pozytywnie nastawimy się do pierwszego, chociaż obaj mają takie same cechy charakteru.
Albert Moukheiber, Twój mózg płata ci figle, przeł. J. Landorf, J. Lembas, Kraków 2022.
Zadanie 14. (0–3)
Podaj nazwy dwóch błędów poznawczych wymienionych w powyższym tekście i oceń, czy ich występowanie dowodzi prawdziwości sceptycyzmu w epistemologii. Swoją odpowiedź uzasadnij.
Błędy:
- heurystyka reprezentatywności
- efekt zakotwiczenia
Ocena: Występowanie powyższych błędów nie dowodzi prawdziwości sceptycyzmu w epistemologii.
Uzasadnienie: Sceptycyzm w epistemologii głosi, że nie możemy osiągnąć wiedzy (pewnej). Powyższe błędy odnoszą się tylko do jednej z metod zdobywania wiedzy, metody opierającej się na tzw. myśleniu szybkim. W myśleniu wolnym czy zreflektowanym takie błędy nie są nieuchronne.
Zadanie 15. (0–2)
Podaj dwa dowolne przykłady tzw. tropów sceptyckich przytaczanych od czasów starożytności oraz wymień jednego starożytnego przedstawiciela sceptycyzmu.
Trop pierwszy: regres w nieskończoność
Trop drugi: względność spostrzeżeń
Przedstawiciel: Pirron z Elidy
Zadanie 16. (0–1) Heurystyki w rozumieniu przyjętym przez Alberta Moukheibera są nawykami. Rozstrzygnij, czy ta ich charakterystyka wystarczy, by uznać je za cnoty w sensie Arystotelesowskim. Uzasadnij swoją odpowiedź, przywołując Arystotelesowskie określenie cnoty.
Rozstrzygnięcie: Uznanie heurystyk za nawyki nie wystarczy, by uznać je za cnoty w sensie Arystotelesowskim.
Uzasadnienie: Według Arystotelesa bycie nawykiem (rozumnym) jest koniecznym, ale niewystarczającym warunkiem bycia cnotą – nawykami są również wady.
Prowadzenie portalu filozofuj.eu – finansowanie
Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu „Społeczna Odpowiedzialność Nauki II”.
Skomentuj