Egzamin trwał 180 minut. Maturzyści musieli odpowiedzieć na 14 pytań (w większości otwartych) oraz napisać pracę na jeden z dwóch przedstawionych tematów. Na egzaminie z filozofii można było zdobyć 50 punktów, przy czym maksymalnie połowę punktów za rozprawkę.
Oto arkusze maturalne w Formule 2015:
Przeczytaj tekst i wykonaj zadania.
Platon
Timajos
Timajos: Według mojego zdania, należy wyróżnić następujące problemy: czym jest to, co zawsze trwa i nie zna urodzin; czym jest to, co się zawsze rodzi i nigdy nie istnieje [realnie]. Pierwszą rzecz może pojąć tylko intelekt za pomocą rozumowania, bo istnieje zawsze jako ta sama (identyczna). Przeciwnie, druga jest przedmiotem mniemania w połączeniu z nierozumowym poznaniem zmysłowym, bo rodzi się i umiera, lecz nie istnieje nigdy realnie. Ponadto wszystko, co się rodzi, rodzi się z konieczności pod wpływem jakiejś przyczyny, bo jest niemożliwe, by się coś rodziło bez przyczyny.
Ile razy ten, co coś tworzy z oczyma nieustannie utkwionymi w to, co istnieje samo w sobie, i posługuje się takim modelem, ile razy stara się wywołać w swej kreacji jego formę i jego cechy, tyle razy wszystko to, co tak tworzy, jest z konieczności piękne. Przeciwnie, jeśli wpatruje się w to, co jest zrodzone, jeśli posługuje się modelem zrodzonym, jego kreacja nie będzie piękna. Zatem gdy chodzi o całe niebo lub świat […], należy najpierw rozważyć problem […], czy świat istniał zawsze i nie miał początku, czy też zrodził się i zaczął od czegoś początkowego? Jest zrodzony, bo jest widzialny, dotykalny i posiada ciało, a wszystkie tego rodzaju rzeczy są przedmiotem zmysłów, te zaś są z kolei przedmiotem mniemania za pośrednictwem postrzeżenia zmysłowego; jak widzieliśmy wyżej, są w procesie rodzenia, są zrodzone. Utrzymujemy, że to, co jest zrodzone, musi pochodzić od jakiejś przyczyny. Znaleźć Twórcę i Ojca tego całego Wszechświata jest wielkim przedsięwzięciem. Lecz gdy się go odkryło, jest niemożliwe objawić go wszystkim.
Należy zatem zbadać, według którego z dwóch modeli budowniczy świata zbudował go: czy według tego, który jest zawsze tym samym, czy według tego, który jest zrodzony. Jeśli ten świat jest piękny, a jego konstruktor jest dobry, jasno stąd wynika, że patrzył na model wieczny. W przeciwnym bowiem razie – tego nawet przypuścić nie można – patrzyłby był na model zrodzony. Świat bowiem jest rzeczą najpiękniejszą spośród zrodzonych, a jego budowniczy jest najdoskonalszą z przyczyn. Konsekwentnie, świat zrodzony w tych warunkach został utworzony według modelu, który jest przedmiotem rozumu i myśli, i jest tym samym. Jeśli tak się rzeczy mają, jest absolutnie konieczne, aby ten świat był obrazem jakiegoś innego świata. […]
Próbujmy wytłumaczyć, dlaczego Stwórca sprawił, że i ten świat się narodził. Odpowiadamy: był dobry! A kto jest dobry, nie odczuwa nigdy żadnej zazdrości wobec nikogo. Wolny zatem od niej bardzo pragnął, aby wszystko było, ile możności, podobne do niego. Jeśli ktoś przyjmuje od mądrych ludzi to zdanie za główną przyczynę świata, postępuje bardzo rozumnie. Ponieważ Bóg chciał, aby wszystko było dobre, a nie było żadnego zła, o ile to możliwe, dlatego ujął cały zasób rzeczy widzialnych, które nie były w stanie pokoju, lecz w bezładnym i chaotycznym ruchu, i wyprowadził je z nieporządku do porządku, bo uważał, że porządek jest bez porównania cenniejszy od nieporządku. Otóż nie było ani wówczas, ani kiedykolwiek dozwolone, aby najlepsza istota robiła coś, co nie jest najpiękniejsze. Po zastanowieniu się zauważył, że spośród rzeczy naturalnie widzialnych, rozpatrywanych w swej całości, żadna rzecz pozbawiona rozumu nie może nigdy być piękniejsza od tej, która jest obdarzona rozumem; i że, z drugiej strony, jest niemożliwe, aby jakaś rzecz mogła mieć rozum bez duszy. Pod wpływem tej refleksji utworzył świat, łącząc rozum z duszą, a duszę z ciałem, aby dzieło przez niego dokonane było naturalnie najpiękniejsze i możliwie najlepsze. Konsekwentnie zatem w myśl rozumowania prawdopodobnego należy powiedzieć, że ten świat żyje, jest obdarzony duszą i rozumem, jest zrodzony przez Opatrzność Boga.
Platon, Timajos. Kritias albo Atlantyk, przeł. P. Siwek, Warszawa 1986.
Zadanie 1. (0–2)
Zagadnienia przedstawione w przytoczonym tekście mieszczą się w obrębie kilku dyscyplin filozoficznych. Podaj nazwy dwóch spośród tych dyscyplin. Następnie dla każdej ze wskazanych dyscyplin podaj jedno konkretne zagadnienie – spośród przedstawionych w tekście – mieszczące się w jej zakresie.
Pierwsza dyscyplina filozoficzna: epistemologia
Zagadnienie: odróżnienie od siebie różnych rodzajów poznania. W tekście Platon wskazuje, że poznanie rozumowe różni się od poznania zmysłowego, którego owocem jest jedynie mniemanie.
Druga dyscyplina filozoficzna: metafizyka
Zagadnienie: odróżnienie od siebie bytów wiecznych (poznawalnych tylko przy pomocy rozumu), od tych zrodzonych, to jest przemijających (które są przedmiotem poznania zmysłowego.
Zadanie 2. (0–2)
Oceń prawdziwość poniższych zdań w odniesieniu do przytoczonego fragmentu Timajosa. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeśli zdanie jest fałszywe.
| 1. | Wszystko to, co istnieje, ma swoją przyczynę. | P | F |
| 2. | Nieprawda, że wszystko to, co istnieje, musi być piękne. | P | F |
| 3. | To, co zawsze się rodzi, jest poznawalne tylko intelektem. | P | F |
Zadanie 3. (0–2)
W przytoczonym fragmencie Timajos wyróżnia dwie kategorie bytów: byty, które zawsze trwają i nie znają urodzin, oraz byty, które zawsze się rodzą i nigdy nie istnieją [realnie].
Spośród wymienionych poniżej bytów A.–F. wybierz i zapisz wszystkie te, które zawsze trwają i nie znają urodzin.
A. Stwórca
B. idee w umyśle ludzkim
C. idee (formy platońskie)
D. chmury
E. rydwan
F. miasto Ateny
Byty, które zawsze trwają i nie znają urodzin: A. C.
Zadanie 4. (0–2)
Odwołując się do tekstu źródłowego i wiedzy własnej o ontologii Platona, wyjaśnij, dlaczego Timajos twierdzi, że to, co się rodzi i umiera, nigdy nie istnieje realnie, a następnie podaj nazwę i tezę stanowiska ontologicznego, którego wyrazem są przekonania zaprezentowane przez Timajosa w tekście źródłowym.
Wyjaśnienie: W Timajosie odróżnione zostały byty zmysłowe (które rodzą się, przemijają i umierają) od prawdziwego bytu, który jest wieczny i niezmienny (np. idee). Zmysłowe rzeczy nigdy nie istnieją realnie, bo ich istnienie jest nietrwałe i zmienne, podczas gdy prawdziwe istnienie przypisane zostaje jedynie bytowi wiecznemu, niepodlegającemu rodzeniu ani umieraniu.
Nazwa: dualizm
Teza: Rzeczywistość dzieli się na dwa odrębne poziomy bytów. Na świat idei, które są niezmienne i wieczne, oraz świat poznawalnych zmysłowo kopii tychże idei.
Zadanie 5. (0–2)
Podaj znaczenie terminu anamneza i rozstrzygnij, czy poniższe rozumowanie jest niezawodne. Odpowiedź uzasadnij.
Rozumowanie
- Przesłanka pierwsza: Jeżeli człowiek poznaje na drodze anamnezy, to dusza ludzka istniała przed narodzinami człowieka.
- Przesłanka druga: Nieprawda, że dusza ludzka istniała przed narodzinami człowieka.
- Wniosek: Nieprawda, że człowiek poznaje na drodze anamnezy.
Wyjaśnienie terminu anamneza: koncepcja poznania, zgodnie z którą poznanie polega na przypominaniu sobie wiedzy metafizycznej, którą dusza wcześniej posiadała.
Rozstrzygnięcie: wnioskowanie niezawodne
Uzasadnienie: wnioskowanie jest niezawodne, ponieważ podpada pod niezawodny schemat wnioskowania modus tollens
Zadanie 6. (0–3)
Oceń, czy zdania znajdujące się w poniższej tabeli są zgodne z poglądami Timajosa wyrażonymi w tekście źródłowym. Zaznacz T – jeśli zdanie jest zgodne, albo N – jeśli zdanie jest niezgodne. Następnie – wyróżniając przesłanki oraz wniosek – utwórz z tych zdań rozumowanie, które podpada pod schemat logiczny: ((𝒑→𝒒)∧𝒑) →𝒒.
| 1. | Stwórca świata stworzył świat, patrząc na jego wieczny model. | T | N |
| 2. | Jeśli świat jest piękny i Stwórca świata był dobry, to Stwórca świata stworzył świat, patrząc na jego wieczny model. | T | N |
| 3. | Świat jest piękny i Stwórca świata był dobry. | T | N |
Przesłanka pierwsza: Jeśli świat jest piękny i Stwórca był dobry, to patrzył na wieczny model przy tworzeniu świata.
Przesłanka druga: Świat jest piękny i Stwórca był dobry.
Wniosek: Stwórca świata stworzył świat, patrząc na jego wieczny model.
Zadanie 7. (0–1)
Odwołując się do tekstu źródłowego lub wiedzy własnej, przyporządkuj wyróżnionym przyczynom platońskiego świata rzeczy widzialnych i zrodzonych odpowiednie kategorie platońskiej ontologii.
1) przyczyna sprawcza: Bóg (Demiurg)
2) przyczyna wzorcza: idee
Zadanie 8. (0–2)
W poniższym rozumowaniu zawiera się błąd logiczny. Podaj nazwę tego błędu oraz wyjaśnij, na czym on polega.
Przesłanka 1: Wszyscy materialiści zabiegają o bogactwo.
Przesłanka 2: Epikur był materialistą.
Wniosek: Epikur zabiegał o bogactwo.
Nazwa błędu: błąd ekwiwokacji
Wyjaśnienie: dwuznaczność słowa „materialista”
Zadanie 9. (0–2)
Podaj tezę klasycznej definicji prawdy. Następnie przedstaw dowolną alternatywną (wobec koncepcji klasycznej) koncepcję prawdy. Podaj jej nazwę i tezę.
Teza: Prawda to zgodność myśli z rzeczywistością
Nazwa (alternatywnej koncepcji prawdy): koherencyjna
Teza (alternatywnej koncepcji prawdy): prawda polega na zgodności z istniejącym systemem wiedzy i braku sprzeczności
Przeczytaj tekst i wykonaj zadania.
Immanuel Kant
Uzasadnienie metafizyki moralności
Każda rzecz w przyrodzie działa według praw. Tylko istota rozumna posiada władzę działania według przedstawienia praw, tj. według zasad, czyli posiada wolę. Ponieważ do wyprowadzania czynów z praw potrzebny jest rozum, przeto wola nie jest niczym innym jak praktycznym rozumem. […]
Dodajmy, że jeżeli nie chce się pojęciu moralności odmówić zgoła wszelkiej prawdy i odniesienia do jakiegokolwiek możliwego przedmiotu, to trzeba przyznać, iż prawo jego ma tak rozległe znaczenie, że musi posiadać ważność nie tylko dla ludzi, ale dla wszystkich rozumnych istot w ogóle, nie tylko w przypadkowych okolicznościach i z wyjątkami, ale bezwzględnie koniecznie […].
I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, przeł. M. Wartenberg, Kęty 2013.
Zadanie 10. (0–2)
Podaj tezę subiektywizmu etycznego, a następnie rozstrzygnij, czy poglądy wyrażone w tekście źródłowym są jej wyrazem. Swoją odpowiedź uzasadnij, odwołując się do poglądów etycznych Immanuela Kanta.
Teza subiektywizmu etycznego: Dobro lub zło moralne zależy wyłącznie od indywidualnych odczuć, przekonań lub preferencji podmiotu i nie odnosi się do obiektywnie istniejących norm.
Rozstrzygnięcie: Nie, tekst Kanta nie wyraża subiektywizmu moralnego
Uzasadnienie: Według Kanta prawo moralne dotyczy wszystkich istot rozumnych, co wyraża jego uniwersalizm etyczny. Prawo moralne poznawalne jest za pomocą rozumu praktycznego (nie wynika z subiektywnych danych lub doświadczeń podmiotu) i z tego tytułu obowiązuje w sposób uniwersalny i konieczny.
Zadanie 11. (0–2)
Przeczytaj poniższy fragment tekstu.
Negocjuję cenę ze sprzedawcą samochodów, który pyta mnie, ile maksymalnie mogę wydać na nowe auto. Odpowiadam, że 15 000 dolarów, choć naprawdę jestem gotów zapłacić do 20 000.
G. Dworkin, 10 zastanawiających kłamstw, „Filozofuj!”, nr 1 (7) 2016.
Sformułuj ocenę moralną kłamstwa opisanego przez Dworkina w świetle etyki Kantowskiej. Przedstaw dwie różne racje na rzecz sformułowanej oceny, posługując się dwoma postaciami imperatywu kategorycznego Immanuela Kanta.
Ocena: W świetle etyki Kanta jakiekolwiek kłamstwo (również w negocjacjach) jest moralnie złe, ponieważ narusza obowiązek mówienia prawdy jako wyraz poszanowania rozumu i autonomii drugiego człowieka.
Racja pierwsza: Odwołując się do pierwszej formuły imperatywu kategorycznego nie można uczynić z maksymy “można kłamać w celu osiągnięcia materialnej korzyści” prawa powszechnego.
Racja druga: W świetle drugiej formuły imperatywu kategorycznego kłamstwo traktuje rozmówcę wyłącznie jako środek do celu (w tym przypadku uzyskania lepszej ceny za samochód), a nie zarazem jako cel sam w sobie, co jest sprzeczne z obowiązkiem moralnym.
Zadanie 12. (0–2)
Porównaj Arystotelesowską i Kantowską koncepcję ludzkiego poznania. Wskaż jedno podobieństwo oraz jedną różnicę.
Podobieństwo: Obaj uznają kluczową rolę rozumu w poznaniu. Dla Arystotelesa intelekt abstrahuje formę z materii, dla Kanta rozum wpływa na doświadczenie.
Różnica: Dla Arystotelesa poznanie zaczyna się od zmysłów, a intelekt dopiero potem. Indukcja z danych zmysłowych prowadzi do poznanie form i bytów wiecznych (np. zmysłowe doświadczenie ruch ostatecznie prowadzi do poznania Nieporuszonego Poruszyciela). Z kolei dla Kanta wrażenia zmysłowe są już kształtowane przez aprioryczne formy naoczności (np. czas i przestrzeń), więc podmiot narzuca strukturę doświadczeniu.
Zadanie 13. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz poprawną odpowiedź spośród podanych.
Jean-Paul Sartre twierdził, że człowiek jest wyjątkowym bytem, ponieważ w przypadku człowieka
A. forma poprzedza materię.
B. esencja poprzedza egzystencję.
C. egzystencja poprzedza esencję.
D. a priori poprzedza a posteriori.
Prowadzenie portalu filozofuj.eu – finansowanie
Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu „Społeczna Odpowiedzialność Nauki II”.
Skomentuj