Dlaczego skala była niewiadomą?
Przed reformą filozofia była nauczana zaledwie w 141 szkołach – 136 liceach i 5 technikach. Przypomnijmy, że reforma stanowiła (pisaliśmy o tym tutaj), że o tym, czy filozofia będzie, czy nie będzie nauczana w konkretnej szkole, miał decydować dyrektor szkoły, który był zobowiązany wprowadzić do nauczania w swojej szkole zajęcia z jednego spośród trzech przedmiotów: filozofii, plastyki i muzyki. Trudno było przewidzieć, jakich wyborów dokonają dyrektorowie szkół. Okazało się, że bardzo wielu z nich nie bało się postawić na filozofię. Obecnie jest ona nauczana dokładnie w 1176 szkołach – 680 liceach i 496 technikach. To znaczny wzrost względem poprzednich lat. Gratulujemy odważnym i mądrym dyrektorom szkół, którzy wybrali filozofię!
Zapraszamy i zachęcamy ich do współpracy! Także nauczycieli uczących filozofii!
Dla porównania: plastyki naucza się w 1651 szkołach (w 869 liceach i w 782 technikach), a muzyki – w 1026 szkołach (w 647 liceach i w 379 technikach).
Wszystkie dane podajemy za TVN24.
Wymiar nauczania filozofii
Zgodnie z reformą filozofia nauczana jest w wymiarze 1 godziny w tygodniu i tylko w pierwszej klasie liceum lub technikum. Owszem, to niewiele, za mało! Nie jest też sytuacją zgoła komfortową „rywalizacja” filozofii z plastyką i muzyką. Ale nieuczciwie byłoby nie dostrzec, że względem poprzednich lat jest to bardzo duży postęp w kwestii obecności filozofii w szkole. Zresztą, można też zauważyć pewne zalety tej „ostrożności” we wprowadzeniu nauczania filozofii do szkół. Jedną z nich jest dostosowanie do zasobów kadrowych, jakimi obecnie dysponujemy, czyli mówiąc prościej – do ilości wykwalifikownych nauczycieli tego przedmiotu. Z tym problemem borykają się nawet przedmioty, które są nauczane w szkole od dziesiątek lat, a cóż dopiero filozofia, której pozycja w szkole była (i nadal jest) znacznie słabsza. Wprowadzenie filozofii do szkół zbyt spiesznie i w większym wymiarze mogłoby napotkać na praktyczny problem, że nie ma kto jej nauczać (na porządnym poziomie) i wówczas mogłoby dojść do „falstartu” w biegu filozofii do serc i umysłów dyrektorów szkół, a przede wszystkim uczniów.
„Rywalizacja” z plastyką i muzyką (a od września 2020 także z łaciną) też nie musi rodzić tylko złoczynnych konsekwencji. Po pierwsze, w wielu szkołach wybór filozofii wcale nie wykluczył nauczania muzyki i plastyki w tych placówkach. Po prostu w jednych klasach (zapewne po konsultacjach z uczniami lub/i rodzicami) jest nauczana filozofia, a w innych muzyka lub plastyka. Po drugie, zestawienie tych trzech przedmiotów do wyboru daje nam lepszy pogląd na to, jakie jest faktycznie zapotrzebowanie na filozofię w szkole, niżby dało wprowadzenie filozofii niezależnie od wyboru jednego z trzech przedmiotów. Docelowo byłoby wspaniale, gdyby filozofia była „samodzielnie” obowiązkowa, ale zanim stanie ona na własne nogi zarówno kadrowo, jak i w sensie pozycji w nauczaniu szkolnym (pochodnej zapewne zapotrzebowania na jej nauczanie) dobrze, że dzieli dolę już tak uznanych i twórczych przedmiotów jak muzyka i plastyka.
Treści i sposób nauczania filozofii
Program nauczania filozofii (zob. podstawa programowa) w zakresie podstawowym stanowi zasadniczo kurs filozofii starożytnej, ale tak pomyślany, by w realizacji każdego tematu uwzględniono cztery aspekty:
-
- aspekt historyczno-filozoficzny: przedstawienie poglądów wybranych filozofów starożytnych na określone kwestie;
- aspekt kulturowy: zwrócenie uwagi na wpływ omawianych pojęć i koncepcji filozoficznych na różne działy kultury europejskiej późniejszych epok;
- aspekt problemowy: rekonstrukcja problemów filozoficznych, poruszonych niegdyś przez myślicieli starożytnych i aktualnych aż do dziś;
- aspekt logiczny: analiza pytań filozoficznych oraz argumentów, które można wysunąć za dyskutowanymi stanowiskami filozoficznymi lub przeciw nim.
Równomierne uwzględnienie tych czterech aspektów jest ważne, dlatego że lekcje filozofii w klasie I liceum ogólnokształcącego lub technikum nie powinny być jedynie lekcjami z zakresu historii filozofii starożytnej, lecz przede wszystkim wprowadzeniem do filozofii za pośrednictwem starożytnej filozofii greckiej. Zaleca się więc, by omawiać wybrane idee tej filozofii jako przykłady głównych zagadnień i stanowisk poszczególnych dyscyplin filozofii. W związku z tym należy zwracać uwagę na zapoczątkowane w starożytności, ale ponadczasowe i wciąż podejmowane problemy i spory filozoficzne. Jeśli ułatwi to spełnienie tego celu, nauczyciel może w prezentacji materiału odbiegać od porządku chronologicznego oraz nawiązywać do filozofów wybranych przez siebie epok. Warto zaczynać lekcje nie od referatu poglądów danego filozofa, lecz od postawienia pytania filozoficznego, które pobudzi uczniów do poszukiwania własnych odpowiedzi i konfrontowania ich z odpowiedziami udzielanymi przez klasyków filozofii
– napisano w warunkach i sposobach realizacji podstawy programowej. Warto na to zwrócić uwagę, bo często pomija się te zalecenia w dyskusji nad podstawą programową.
Treści i zalecenia do nauczania to jedno, a faktyczne nauczanie to całkiem inna bajka. Tak naprawdę koniec końców wszystko zależy od tego ostatniego – jeśli treści i zalecenia będą przekazywane w sposób monotonny, sztampowy, mało poglądowy i nudny, to jest niewielka szansa, że uczniowie złapią bakcyla filozoficznego, a jeśli – przeciwnie – nauczyciel będzie robił to żywo, nieszablonowo, poglądowo i z zaangażowaniem (nawet jeśli nie ma wykształcenia filozoficznego i głębokiej wiedzy), to może zarazić filozofią na całe życie i z powodzeniem przygotować uczniów nawet do Olimpiady Filozoficznej.
Ku maturze z filozofii
Problemem jest to, że taki wymiar nauczania filozofii (ciekawe byłyby też dane na temat szkół, które realizują rozszerzone nauczanie filozofii) zapewne w niewielkim stopniu wpłynie na lepsze przygotowanie uczniów do zdawania matury z tego przedmiotu, choć dla wielu z nich może w ogóle otworzyć taką perspektywę. W zeszłym roku – jak podaje TVN24 – maturę z filozofii pisało 1308 osób. Jak co roku kibicujemy maturzystom z filozofii i pilnie śledzimy, jak wygląda test maturalny, a także podajemy własne jego rozwiązanie (zob. matura z filozofii: 2016, 2017, 2018 i 2019). Ciekawe, ile osób zdecyduje się zdawać maturę z filozofii w tym roku.
Zob. wywiad z dr. Jackiem Frydrychem o nauczania filozofii i etyki w szkole
Dlaczego warto uczyć się filozofii
Pisaliśmy o tym wielokrotnie. Ale podajmy raz jeszcze główne powody, dla których warto wprowadzić lekcje filozofii w szkole:
- nauczanie filozofii to zapoznawanie się z jednym z ważnych źródeł kultury europejskiej (śródziemnomorskiej), dzięki czemu lepiej rozumiemy otaczającą nas rzeczywistość społeczno-kulturową,
- filozofia uczy stawiania pytań, samodzielnego, krytycznego i twórczego myślenia oraz kultury dyskusji, co uzupełnia dominującą obecnie edukację opartą na biernym, niedyskursywnym zapamiętywaniu gotowych, podanych przez nauczyciela treści (zob. artykuł Filozofia zmienia sposób myślenia uczniów),
- filozofia uczy lepszego rozumienia i poszanowania innych poglądów, a także rzeczowego argumentowania za swoimi przekonaniami, co jest szczególnie ważne w społeczeństwie demokratycznym,
- filozofia uczy orientacji w świecie wartości – tego zadania nie pełni żadna inna nauka (zob. artykuł Filozofia – jedyny GPS w świecie przekonań i wartości),
- Naukowcy z Uniwersytetu w Durham wykazali w 2015 roku, że filozofia ma też pozytywny wpływ na nauczanie innych przedmiotów szkolnych, w tym zdolności językowe i matematyczne uczniów (zob. artykuł Edukacja filozoficzna dzieci pozytywnie wpływ na ich rozwój).
Skąd czerpać materiały do nauczania filozofii
Oczywiście z naszego portalu. Niestrudzenie już 6. rok gromadzimy dla Was i opracowujemy przystępne i fachowe materiały o filozofii, które również świetnie nadają się do dydaktyki. Mamy już zgromadzonych przeszło 1800 różnych materiałów! Nauczycielom i uczniom szczególnie polecamy dział „Filozofia w szkole”, gdzie znajdziecie m.in. scenariusze lekcji oraz filozoficzne omówienia lektur szkolnych.
Warto w tym kontekście wspomnieć, że na łamach „Filozofuj!” (od nr 2/20 z 2018 do 6/30 z 2019 – zob. w wersji online lub w wersji papierowej) opublikowaliśmy szersze omówienie podstawy programowej (w sumie 11 odcinków). Jego autorem jest twórca podstawy programowej z filozofii – prof. Jacek Wojtysiak.
Wydawnictwo Academicon opublikowało też pomoc dydaktyczną zarówno dla uczniów rozpoczynających swoją przygodę z filozofią, jak i dla nauczycieli filozofii: Sokrates i syreny. 55 podróży filozoficznych po świecie podksiężycowym i nadksiężycowym. Ta przeszło 200-stronicowa publikacja zawiera ilustrowane teksty źródłowe do podstawy programowej wraz z objaśnieniami i pytaniami do dyskusji na lekcjach. Jest dostępna w całości bezpłatnie.
Zachęcamy, zwłaszcza uczniów i nauczycieli, do lektury numerów dwumiesięcznika „Filozofuj!”, w których przystępnie i fachowo objaśniamy podstawowe problemy i teorie filozoficzne. Wszystkie numery są dostępne bezpłatnie online. Dla tych, którzy wolą czytać na papierze, mamy też wersję magazynową numerów do kupienia w naszym sklepie internetowym. W tym roku (prawdopodobnie w maju) nakładem Wydawnictwa Academicon ukaże się też podręcznik do nauczania filozofii w wersji książkowej.
Rozważcie wsparcie finansowe prowadzonych przez nas dzieł popularyzujących filozofię:
? wsparcie bezpośrednie: https://filozofuj.eu/wsparcie/
? za pośrednictwem portalu Patronite: https://patronite.pl/filozofuj
Filozofia powinna być przedmiotem obowiązkowym już w szkole podstawowej i dalej w średniej tak, jak dawno jest w innych krajach europejskich i na całym świecie. Tuż obok języka ojczystego matematyki, fizyki, języków obcych. I nikt tutaj łaski nie robi. Zresztą do nadrobienia są zaległości z ostatnich, powojennych, kilkudziesięciu lat. Realnie zatem potrzebujemy co najmniej, eufemistycznie, kilkudziesięciu lat, żeby dojść do stanu i poziomu umysłowego uczniów sprzed znowu… kilkudziesięciu lat. A tak naprawdę jak uczy Biblia/ST i wędrówka Izraelitów po pustyni celem selekcji zgodnie z nakazem Jahwe, trzy razy tyle, czyli minimum 150 lat, normalnej i przyzwoitej edukacji. Ot taki mały paradox i gorzko — smutna prawda.