Najstarsze świadectwa kultury i cywilizacji zachodniej potwierdzają, iż ludzkie społeczności od wieków wysoko ceniły sobie wolność. Gotowość starożytnych Greków, Izraelitów czy Rzymian do ponoszenia najwyższych ofiar w obronie wolności własnego państwa lub narodu do dziś budzi zdumienie i podziw. Zupełnie inaczej podchodzono natomiast do wolności indywidualnej, którą całkowicie podporządkowywano spersonifikowanym bóstwom, takim jak Ananke, Mojry, Tyche czy Fatum. Na tym tle Bóg Izraela jawił się jako najmniej zniewalający człowieka, jakkolwiek i On wymagał bezwzględnego posłuszeństwa objawionemu Prawu. Idea wolności indywidualnej w pełni rozbłysła dopiero w nauczaniu Jezusa Chrystusa, co najdobitniej wyraził św. Paweł z Tarsu w stwierdzeniu: „Ku wolności wyswobodził nas Chrystus” (Ga 5, 1). W konsekwencji cała idea chrześcijańskiego zbawienia opierała się na ludzkiej wolności, bez której grzech, wina, odkupienie i ostateczne wyzwolenie byłyby pozbawione sensu. Mimo nieznanego w innych kulturach docenienia indywidualnej wolności, także w tradycji chrześcijańskiej ciągle ujawniała się swoista ambiwalencja dotycząca poczucia wolności, co wynikało z dramatu rozdarcia między pragnieniem bycia wolnym, a brutalnym realizmem różnych form zniewolenia.
Wraz z postępującą sekularyzacją kultury zachodniej wspomniana ambiwalencja nasiliła się, przyjmując formę albo skrajnego absolutyzowania ludzkiej wolności, albo konsekwentnego jej podważania w imię racjonalnie uzasadnianego determinizmu. Sztandarowym przykładem pierwszego stanowiska jest myśl Jean-Paul Sartre’a ze słynnym postulatem konieczności zanegowania istnienia Boga w celu zachowania przez człowieka pełni wolności. Znanym współcześnie popularyzatorem drugiego spojrzenia na ludzką wolność jest Daniel Dennett, wykorzystujący bogate instrumentarium filozoficzne i naukowe, aby wykazać, że tradycyjnie pojęta władza woli jest tylko iluzją. Mimo że rozstrzygnięcie prowadzonych obecnie filozoficznych sporów na temat wolności wydaje się przeważać na rzecz determinizmu, to jednak współczesny człowiek nie tylko nie chce rezygnować z wolności, ale wręcz upatruje w niej coraz większą wartość, mając zarazem świadomość, iż musi ona mieć swoje granice.
W tę ważną debatę chce się włączyć środowisko filozoficzne KUL, organizując LXIV Tydzień Filozoficzny pod hasłem „Filozoficzne spory o ludzką wolność”. Do podjęcia tego tematu skłania m.in. bezprecedensowa w Europie XXI wieku agresja Rosji na Ukrainę, zmuszająca do przemyślenia na nowo znaczenia wolności w życiu jednostkowym i społecznym.
Program LXIV Tygodnia Filozoficznego
Wydarzenie zaplanowano na cztery dni:
I. Pierwszego dnia rozważania będą dotyczyły ogólnego rozumienia wolności i jej roli w życiu osobowym człowieka: od źródeł pojęcia wolności w myśli Platona i św. Augustyna, poprzez średniowieczne spory (św. Tomasz z Akwinu, bł. Jan Duns Szkot), po współczesne teorie, zarówno sformułowane na gruncie klasycznej antropologii filozoficznej (koncepcja wypracowana przez M.A. Krąpca i K. Wojtyłę w ramach Lubelskiej Szkoły Filozoficznej), jaki i głoszące, że to los włada człowiekiem, a nie odwrotnie (tychizm).
II. Drugiego dnia uwaga zostanie skierowana na społeczny aspekt wolności, ze szczególnym uwzględnieniem korelacji zachodzącej między wolnością osobową a suwerennością narodu. W kontekście bezwzględnej wojny, jaką Rosja wypowiedziała Ukrainie, w odwołaniu do teorii idei, przeanalizowane zostaną źródła rosyjskiego imperializmu. W rozważania nad społecznym wymiarem wolności wpisze się także debata dotycząca meandrów polskiej wolności.
III. Trzeci dzień Tygodnia Filozoficznego poświęcony będzie wolności ujętej w kontekście wybranych działów klasycznie rozumianej kultury, stąd poszczególne referaty będą dotyczyły: wolności badań naukowych, wolności i odpowiedzialności moralnej, słabości woli, a zwieńczy je debata podejmująca zagadnienie wolności i religii.
IV. Czwartego dnia wydarzenia ukazana zostanie wolność z perspektywy logiki, nauk szczegółowych oraz badań nad sztuczną inteligencją. Wydarzenie zakończy sesja studencko-doktorancka.
Wydarzenia towarzyszące LXIV Tygodniowi Filozoficznemu:
LXIV Tydzień Filozoficzny. Filozoficzne spory o ludzką wolność:
Aula 114 Centrum Transferu Wiedzy, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Aleje Racławickie 14, 20–950 Lublin16–19 maja 2022 r.
Wydarzenie na Facebooku
Skomentuj