Zamów teraz w wersji papierowej
Filozofia w dobie nauki | Spis treści
Kalendarium
Filozofia i nauka. Konflikt czy symbioza? > Jan Woleński
Popularne powiedzenie głosi, że filozofia jest królową nauk. Jak ktoś jednak zauważył, królowa nauk wcale nie musi być nauką. Tak czy inaczej, filozofia zawsze była porównywana z nauką. Dla jednych była jedną z nauk, dla innych czymś od nauki odrębnym. Byli i nadal są tacy, którzy utrzymują, że konflikt nauki i filozofii jest nieunikniony, ale odmienny pogląd głosi, że wzajemnie się uzupełniają.
Rola filozofii w świecie nauki > Adam Balmer
Jaką funkcję pełni filozofia w społecznościach, które są pod silnym wpływem nauki? Choć może się wydawać, że nauka nie zostawiła filozofii wiele miejsca, to jej rola jest nadal ważna. Jest ona dla nauki metodologicznym przewodnikiem i poszukiwaczem nowych metod badania dziedzin, które wydają się być poza zasięgiem naukowego podejścia.
O społecznych warunkach powstania i rozwoju nauki > Wojciech Sady
Cztery wieki temu zaczęła się największa może z dotychczasowych przygód ludzkości: pojawił się i rozwinął naukowy sposób myślenia o przyrodzie i badania przyrody. Od początku towarzyszyły temu rewolucyjne przewroty w technice. Wszystko to zmieniło nasze życie nie do poznania. Dość stwierdzić, że żyjemy dziś średnio trzy razy dłużej, a Ziemię zamieszkuje prawie dwudziestokrotnie więcej ludzi, niż to miało miejsce w czasach, gdy Galileusz zaczął w 1609 r. obserwować niebo przez lunetę. Na pytanie, co zdecydowało o powstaniu nauk, nadal brak powszechnie przyjętej odpowiedzi. Spróbuję przedstawić własną.
Model nauki – stały czy zmienny? Polemika > Kazimierz Jodkowski
Według Wojciecha Sadego istota nauki oraz sposób jej uprawiania są stałe, zmieniają się jedynie treści poszczególnych teorii. I dlatego twierdzi on, że trochę nauki występowało w starożytności, potem przez kilkanaście stuleci przestała ona praktycznie istnieć, by znowu się pojawić w XVII wieku. Ja wolę naukę widzieć jako zmienną do samego rdzenia, jako wywodzącą się z czegoś, co dzisiaj za naukę już nie uchodzi, i co przekształci się w taką formę, która nie będzie nauką w dzisiejszym rozumieniu.
Poszukiwanie prawdy czy gra interesów? > Damian Leszczyński
Dlaczego Raskolnikow zabił staruszkę? Po prostu wpadł na taki pomysł. Ale dlaczego Dostojewski wpadł na taki pomysł? Cóż – być może miał trudne dzieciństwo, był nielubiany w szkole, stracił pracę albo jego ulubiona drużyna przegrała mecz. Jakikolwiek byłby powód, dla treści Zbrodni i kary kluczowe jest morderstwo i jego konsekwencje. To dzięki tej unikalnej treści dzieło to jest tym, czym jest, nie zaś dzięki okolicznościom, w których powstało.
Po co etyka w pracy uczonego? > Agnieszka Lekka-Kowalik
Czy etyka jest rzeczywiście niezbędna w pracy badacza? Czy stanowi ona fundament nauki, czy może raczej przeszkodę ograniczającą wolność do poszukiwania i odkrywania prawdy? I dlaczego nie możemy zdać się wyłącznie na sumienie naukowca? Choć nie jest łatwo odpowiedzieć na te pytania, nie sposób ich nie postawić, biorąc pod uwagę istnienie ciemniejszej strony uprawiania nauki.
Wywiad
Nie wszystko, co istnieje lub jest ważne, daje się zmierzyć > Wywiad z George’em Ellisem
Narzędzia filozofa
Warsztat logiczny: #3: Jak spójność światopoglądu zależy od etapu dziejów? > Witold Marciszewski
Teoria argumentacji: #6: Argumentum ad hitlerum > Krzysztof A. Wieczorek
Eksperyment myślowy: Nauka na miarę naszych możliwości > Artur Szutta
Czy filozofia jest dyscypliną autonomiczną względem nauk przyrodniczych? – infografika
Greka i łacina z wielkimi klasykami
Nauka w Grecji > Michał Bizoń
Etyka w literaturze
„Nowy wspaniały świat” i transhumanizm > Natasza Szutta
Felieton
Pasja latania > Jacek Jaśtal
Wokół tematu
Młodsza siostra filozofii > Adam Grobler
#2. Od świata, który widzę, do świata, w który wątpię > Jacek Jarocki
Pościg za prawdą czy jawna anarchia? O trzech modelach uprawiania nauki > Jacek Jarocki
Nauka bez dogmatów > Piotr Biłgorajski
Spotkania z Arystotelesem
Jak błędy Arystotelesa hamowały powstanie nauki > Przemysław Gut
Filozoficzne zoo
Kurczak Russella > Jakub Jernajczyk
Estetyka
#3: Problemy z definicją sztuki > Beniamin Bukowski
Filozofia dla dzieci
Opowiadania filozoficzne w warsztacie nauczyciela > Dorota Monkiewicz-Cybulska
Eksperyment filozoficzno-językowy
Kłąb tak wielki, jak tylko zechcesz > Achille Varzi, Roberto Casati
Who is who w polskiej filozofii
Filozof Witkacy > Paweł Rzewuski
Filozofia w filmie
Technologiczna osobliwość, czyli „transcendencja” > Małgorzata Szostak
Hume i czerwona piłeczka – komiks filozoficzny
Z półki filozofa…
Filozofia z przymrużeniem oka
Dodatek
Jacek Jarocki: #1. Starcie nauki ze zdrowym rozsądkiem
Większość z nas wierzy nauce i ma po temu mocne podstawy: dzięki prawom aerodynamiki samoloty latają, a dzięki odkryciom medycyny chorzy wracają do zdrowia. Współczesne teorie fizyczne mają jednak druzgocące konsekwencje dla naszego codziennego obrazu świata – w ich świetle większość tego, co wiemy o rzeczywistości, jest po prostu fałszywa.
Wstępniak
Drodzy Czytelnicy,
od przeszło dwustu lat żyjemy w czasach szczególnych, bo w epoce dynamicznego rozwoju nauki – wyjątkowej dziedziny ludzkiej aktywności, która w przemożny sposób wpływa na kształt naszej cywilizacji. Nowe technologie, będące owocem tego rozwoju, sprawiają, że żyje się nam łatwiej niż naszym przodkom. Każdego dnia korzystamy z niedostępnych w poprzednich wiekach urządzeń, produkujemy coraz więcej coraz bardziej funkcjonalnych dóbr, przedłużamy swoje życie, podróżujemy dalej i szybciej, odkrywamy coraz więcej tajemnic Wszechświata, naszej planety oraz nas samych. Zmiany wywołane rozwojem nauki są coraz szybsze. Coraz trudniej przewidzieć, jak będzie wyglądała nasza codzienność za kilka lat, nie mówiąc już o dalszej przyszłości. Nie chodzi jedynie o to, jakimi pojazdami będziemy się poruszali lub jakie możliwości będą miały nasze telefony i komputery. Nauka zmienia nie tylko otaczające nas przedmioty, ale także nas samych, nasz obraz świata, kulturę, politykę, religię, moralność i obyczaje.
Jest więc ona bardzo ważnym fenomenem. Dlatego warto przyjrzeć się jej historycznym korzeniom. Te sięgają filozoficznego podglebia. Warto też rozumieć mechanizmy, dzięki którym nauka odnosi sukcesy, cele, do jakich zmierza, ograniczenia, jakim podlega, kwestie moralne, w jakie jest uwikłana, obraz świata, jaki tworzy, wpływ na nasze życie, jaki wywiera, oraz nadzieje, jakie rozbudza. Sama nie jest w stanie osiągnąć tego zrozumienia. To wykracza poza jej kompetencje. Musi się w tych kwestiach zwrócić przede wszystkim do filozofii, swojej starszej siostry. Filozofia w dobie nauki jest więc nie tylko niezbędna, ale ma też nowe zadania.
Wzajemne relacje obu dyscyplin kreśli w swoim artykule Jan Woleński. Czynnikom historyczno-społecznym, które doprowadziły do powstania nauki, przygląda się Wojciech Sady, czynnikom historyczno-filozoficznym – Michał Bizoń, Adam Grobler i Przemysław Gut. Damian Leszczyński krytykuje podejście do nauki, w którym nie jest ona poszukiwaniem prawdy, ale grą rozmaitych interesów. Jacek Jarocki omawia trzy wielkie filozoficzne próby zrozumienia, jaki jest mechanizm rozwoju teorii naukowych, oraz pokazuje, jak odkrycia naukowe doprowadziły filozofów do zaskakujących wniosków związanych z istnieniem i postrzeganiem świata. W wywiadzie, którego udzielił nam wybitny kosmolog i matematyk George Ellis, możemy się przekonać, co o filozofii myśli naukowiec i dlaczego uważa on tę dyscyplinę za ważną dla swych badań. Agnieszka Lekka-Kowalik zastanawia się nad kwestiami moralnymi, jakie wiążą się z uprawianiem nauki, m.in. nad tym, czy nauka niesie za sobą jakieś zagrożenia, czy zawsze ma ona pożądane skutki. Do tych pytań nawiązuje również zagadnienie transhumanizmu, będące jednym z owoców intelektualnych postępu naukowego. Poruszają je w swych tekstach Natasza Szutta i Artur Szutta. Dla pierwszego z nich kanwę stanowi słynna antyutopia Nowy wspaniały świat Aldousa Huxleya, a narzędziem drugiego jest eksperyment myślowy. Jest ono obecne również w filozoficznej recenzji filmu Transcendencja, której autorką jest Małgorzata Szostak. Piotr Biłgorajski rozważa zaś, w jakim stopniu uzasadniony jest kult nauki.
O zabranie głosu w sprawie nauki i jej związków z myślą filozoficzną poprosiliśmy również polskich filozofów, zaś ich odpowiedzi trafiły do tradycyjnej już ankiety.
Zapraszamy także do lektury naszych stałych działów: kolejnych kursów logiki oraz sztuki argumentacji. Mamy nadzieję, że do owocnych refleksji zainspirują Was eseje naszych stałych autorów, zaś inteligentnej rozrywki dostarczą filozoficzny komiks, filozoficzne zoo, filozoficzne anegdoty oraz, jakżeby inaczej, filozoficzna krzyżówka.
Udanego i satysfakcjonującego filozofowania życzy
Redakcja
Zapraszamy do udziału w spotkaniach Klubu „Filozofuj!”. Relacje z dotychczasowych spotkań są > tutaj.
Osoby, które chciałby pomóc przy zorganizowaniu spotkania Klubu „Filozofuj!” w swoim mieście, zapraszamy do współpracy. Szczegóły > tutaj.
Skomentuj