Filozofuj! 2022 nr 1 (43): Rzeczywistość kwantowa

Wydawcą czasopisma jest

Kliknij, aby pobrać plik pdf numeru 1(43)/2022:

Zachęcamy do lektury!

Czy WIESZ, ŻE…

najnowszy numer można kupić także w Empiku, Świecie Prasy, Ruchu, Inmedio, Relay (więcej na ten temat > tutaj)?
z każdego egzemplarza kupionego w Empiku, Świecie Prasy, Ruchu, Inmedio, Relay redakcja otrzymuje tylko ok. 50% kwoty, którą płacisz?
możesz dostawać „Filozofuj!” na wskazany adres zanim trafią do dystrybucji w Empikach?
kupując „Filozofuj!” w prenumeracie płacisz tyle samo, co w Empiku, ale otrzymujesz egzemplarz niemal bezpośrednio z drukarni?
dzięki prenumeracie możemy planować rozwój i budżet z wyprzedzeniem?

Download (PDF, 10.86MB)

Redaktor prowadzący numeru: Elżbieta Drozdowska

Podziękowania za pracę nad numerem „Rzeczywistość kwantowa” należą się: Autorom tekstów, Redaktorom, w szczególności: Piotrowi Biłgorajskiemu, Elżbiecie Drozdowskiej, Błażejowi Gęburze, Robertowi Kryńskiemu, Marcie Ratkiewicz-Siłuch, Arturowi Szutcie, Nataszy Szutcie, Redaktorom językowym: Piotrowi Biłgorajskiemu, Elżbiecie Drozdowskiej, Błażejowi Gęburze, Aleksandrze Sitkiewicz, Marcie Ratkiewicz-Siłuch, Agnieszce Stańczak, Annie Wiewor, Grafikom: Natalii Biesiadzie-Myszak, Hannie Bytniewskiej, Ewie Czarneckiej, Florianen vinsi’Siegereith, Annie Koryzmie, Lubomirze Przybylskiej, Agnieszce Stańczak, Wojtkowi Wu Zielińskiemu, Mirze Zyśko, Specjalistom DTP: Adamowi Dorotowi, Robertowi Kryńskiemu, Patrycji Waleszczak. Naszym Hojnym Patronom, którzy nas wsparli w projekcie Patronite: Kacprowi Dyrdzie, Piotrowi Elfingerowi, Dominikowi Gnapowi, Pawłowi Głazowi, Danielowi Kozie, Michałowi Markowi, Tomaszowi Stepińskiemu, Janowi Swianiewiczowi, Zbigniewowi Szafrańcowi, Ani Wilk-Płaszczyk, Józefowi Zonowi, Karolinie Stępniak. Również dzięki Waszemu wkładowi możliwe było wydane tego numeru.

Dlaczego fizyka kwantowa potrzebuje interpretacji? > Tomasz Bigaj
Co naprawdę się dzieje podczas pomiaru kwantowego? Czy sam akt obserwacji może wpłynąć na stan układu poddanego pomiarowi? A może świat rozdziela się na niezliczoną liczbę kopii, z których każda zawiera inny wynik pomiaru?

Czy Bóg gra w kości? > Andrzej Łukasik
Pytanie o to, czy możemy przewidzieć przyszłość, fascynowało ludzi od niepamiętnych czasów. Pominiemy jednak opowieści o prorokach i jasnowidzach i skoncentrujemy się na nauce.

Czy funkcja falowa reprezentuje coś w świecie? > Joanna Luc
Pomimo wielkich sukcesów mechaniki kwantowej w przewidywaniu wyników eksperymentów i w zastosowaniach technologicznych wciąż nie jest jasne, jak należy interpretować formalizm matematyczny tej teorii. Spór toczy się w szczególności o to, czy funkcja falowa odpowiada czemuś obiektywnemu w świecie fizycznym.

Lokalność fizyki > Damian Luty
Poważne potraktowanie fizyki kwantowej i eksperymentów typu EPR sprawia, że obraz świata materialnego oparty na codziennym ludzkim doświadczeniu okazuje się chybiony. W odniesieniu do fundamentalnego poziomu rzeczywistości w skali mikroświata potrzebujemy metafizyki, w której pierwszeństwo ma kategoria całości, a nie indywidualnych obiektów.

Nierówności Bella i „straszna’’ rzeczywistość świata kwantów > Wojciech P. Grygiel
Problem filozoficzny w mechanice kwantowej powrócił w istotny sposób wraz z udowodnieniem w 1965 r. przez Johna Bella nierówności, które w ściśle matematycznej formule ujmują statystyczne korelacje wyników pomiarów w momencie, gdy przyjmie się założenia realności i lokalności teorii. Niespełnienie tych nierówności przez formalizm mechaniki kwantowej oznacza, że teoria ta nie może być jednocześnie realna i lokalna. Fragment z klasyka

Czym kierują się fizycy przy wyborze interpretacji? > Paweł Horodecki
Mechanika kwantowa jest pierwszą w dziejach teorią, której zrozumienie nie tylko przerosło jej twórców, ale stanowi enigmę dla kolejnych pokoleń fizyków.

Czy mechanika kwantowa wymaga zmiany logiki? > Elżbieta Drozdowska
Gdy mechanika kwantowa, ze swoim indeterminizmem i niedookreśleniem wartości wielkości fizycznych, ujrzała światło dzienne w latach 20. XX wieku, wielu ludzi sądziło, że przeczy ona zdrowemu rozsądkowi i dotychczasowej fizyce. Pojawiły się nawet podejrzenia, że może ona podważać klasyczną, dwuwartościową logikę. Skąd się te przypuszczenia wzięły? I czy przetrwały próbę czasu?

Wywiad
Błędem jest przekonanie, że obserwacja wymaga obecności umysłu > Wywiad z Prof. Timem Maudlinem, światowej sławy specjalistą od filozoficznych zagadnień w fizyce

Infografika

Narzędzia filozofa
Eksperyment myślowy: Kwantowa wolność? > Artur Szutta
Kurs logiki: #7. Klasyczny rachunek zdań (cz. 2) – świat zer i jedynek > Krzysztof A. Wieczorek
Meandry metafory: #12. Dekonstrukcja zużytych metafor > Marek Hetmański

Filozofia w literaturze
Antygona i klauzula sumienia > Natasza Szutta

Greka i łacina z wielkimi klasykami
Quantum i dyskretność przestrzeni i czasu > Michał Bizoń

Felieton
Kwanty i determinizm > Jan Woleński
Uwolnić kwanty > Adam Grobler
Ciemna masa > Jacek Jaśtal

Śniadanie kontynentalne: #7. Teoria względności nauki > Tomasz Kubalica

Satyra
Kwantowa teoria narodu polskiego (wykład widmo znaleziony w spamie Nauki Polskiej) > Piotr Bartula

Filozofia w filmie
Równoległa rzeczywistość > Piotr Lipski

Filozofia w szkole
Świat niekoniecznie jest taki, jaki się wydaje. Scenariusz lekcji filozofii dla uczniów szkół podstawowych > Dorota Monkiewicz

Z półki filozofa…
Natura umysłów > Zbigniew Wróblewski
Metafizyka intuicji > Błażej Gębura

Filozofia z przymrużeniem oka

Drodzy Czytelnicy,

filozofię i naukę zawsze napędzało podejrzenie, że nasza wiedza o świecie jest niekompletna. Owa nieufność wobec przekonania o pełnym wyjaśnieniu natury bytu wypływa nie tylko z uświadomienia sobie faktu, że jako istoty ludzkie jesteśmy podatni na błędy poznawcze. Istotną rolę odgrywa tutaj również przeświadczenie, że świat, w którym żyjemy, jest czymś tak wysoce skomplikowanym, że być może nigdy nie będziemy w stanie „zamknąć” go w precyzyjnie zdefiniowanych terminach jakiejkolwiek, nawet najbardziej wyszukanej teorii. To wszystko nie zmienia jednak faktu, że wciąż próbujemy odkryć to, co wydaje się znajdować poza naszym zasięgiem. Gdy dochodzi do takiego odkrycia, najczęściej towarzyszy mu swego rodzaju euforia i naukowy optymizm. Jest on zrozumiały, jeśli udało nam się w końcu ujawnić głęboko ukryty aspekt naszego świata. Często dopiero później zaczynamy sobie zdawać sprawę z tego, że nie jesteśmy w stanie w pełni zrozumieć, co właściwie udało nam się odsłonić. Wydaje się, że z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy zmagamy się z mechaniką kwantową, którą uczyniliśmy tematem tego numeru.

Jak zwykle staramy się pomóc w teoretycznym „dobraniu się” do specjalistycznej materii, proponując teksty nakreślające krajobraz problematyki. Odpowiedzi na pytania, skąd mamy tyle interpretacji fizyki kwantowej i na jakiej podstawie fizycy wybierają tę jedną, ich zdaniem najlepszą, staraliśmy się zaproponować w tekście wprowadzającym autorstwa T. Bigaja oraz w artykule P. Horodeckiego, a dodatkowo pomocna w uporządkowaniu tej materii, miejmy nadzieję, okaże się infografika, którą zamieściliśmy w środku numeru.

Pytań związanych z mechaniką kwantową jest jednak oczywiście więcej. Fizycy starają się pacyfikować naiwne wątpliwości i niespójne interpretacje laików, którzy byliby skłonni odnieść realia kwantowego świata do całego wachlarza zjawisk nadprzyrodzonych. Nie odnosząc się do tego rodzaju ekscentrycznych narracji, należy z całą mocą stwierdzić, że odkrycia w ramach tej subdziedziny wiedzy sugerują mnóstwo niezwykle ważnych pytań, na które filozofia oczekuje wyczerpujących odpowiedzi. Czy kwantowy świat rządzi się zupełnie innymi prawami niż ten, w którym znajdujemy się my, stoły, psy i saksofony sopranowe? (O logice kwantowej pisze redaktor prowadząca E. Drozdowska w tekście Czy mechanika kwantowa wymaga zmiany logiki?, o indeterminizmie w fizyce kwantowej – A. Łukasik, a o problemie lokalności teorii – D. Luty i W. Grygiel). Czy istnieje jakieś powiązanie naszego codziennego doświadczenia ze zdarzeniami w świecie kwantowym? (O tym, czy funkcja falowa odpowiada czemuś istniejącemu w realnym świecie, przeczytacie w artykule J. Luc Czy funkcja falowa reprezentuje coś w świecie?). W końcu jaką rolę mechanika kwantowa pełni w ramach samej fizyki? Czy jest pewnego rodzaju anomalią w jej obrębie, kluczem, który może otworzyć wszystkie do tej pory zamknięte dla tej dyscypliny drzwi, a może jeszcze czymś zupełnie innym?

Nawet jeśli nigdy nie poznamy pewnych odpowiedzi na te pytania, to samo ich postawienie wydaje się pokazywać, że mechanika kwantowa domaga się filozoficznego komentarza. Oczywiście filozoficzna reakcja na odkrycia z zakresu fizyki kwantowej musi być ugruntowana w kompetentnym odniesieniu się do specyfiki i zakresu danej teorii fizycznej. Jednak najgorszym możliwym wyjściem byłoby unikanie tej problematyki. Oznaczałoby ono przecież, że filozofia odwraca wzrok, gdy wydaje się, że nauka uzyskała przynajmniej częściowy wgląd w taką warstwę świata, która być może nie jest najbardziej fundamentalna, ale stanowi prawdziwy test dla założeń, na których opiera się nasza dotychczasowa wiedza. Uważamy, że filozofia, która boi się wyzwań stawianych przez naukę, staje się swoją własną karykaturą. Dlatego właśnie wybraliśmy mechanikę kwantową i filozoficzne zagadnienia z nią związane jako temat tego numeru. Jeśli kwantowy świat stanowi ważną warstwę bytu, to po prostu nie możemy wobec niego przejść obojętnie.

Redakcja