Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2021 nr 5 (41), s. 48. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.
Roger Scruton w książce Zielona filozofia z właściwą sobie erudycją przedstawia kwestię środowiskową z jej uwarunkowaniami i konsekwencjami. Proponuje przyjęcie perspektywy, dzięki której problemy środowiskowe mogą zostać uwewnętrznione i rozwiązane z wykorzystaniem danego człowiekowi ekwipunku moralnego. Choć autor nie docieka jego źródeł, to na kolejnych etapach rozważań dokonuje wielu ustaleń, aż do sformułowanej na końcu książki odpowiedzi na pytanie, jak powinniśmy żyć.
Analizy dynamiki zdolności adaptacyjnych czy sprzężeń zwrotnych umożliwiających systemom homeostatycznym (zdolnym do samoregulacji w celu zachowania stanu równowagi), takim jak rynki, rodziny czy stowarzyszenia obywatelskie, prawidłowe funkcjonowanie, autor przekuwa w postulaty dotyczące zarządzania środowiskiem oraz polityki środowiskowej. W perspektywie cyklu życia przedstawia umocowanie społeczne oraz prawne (powiernictwo) swych postulatów. Bezpośrednim celem nie jest tu „czyste środowisko”, ale zapewnianie takich warunków działania na rzecz ochrony środowiska, których ostatecznym efektem będzie „czyste środowisko”. W ten sposób powstanie nisza odpowiednia dla funkcjonowania systemów o charakterze homeostatycznym zdolnych do przeciwdziałania globalnej entropii (zjawisku rosnącego nieuporządkowania układu).
Autor, kojarzony ze światopoglądem konserwatywnym, nie neguje potrzeby ochrony środowiska tylko dlatego, że jest ona zdominowana przez lewicowych aktywistów ekologicznych. Przedstawia pogłębioną filozoficznie, pozytywną propozycję perspektywy ulokowanej w nurcie tradycjonalistycznym.
Czytelnik wędruje z autorem ścieżką rozważań wiodącą przez obszary polityki, socjologii, estetyki i filozofii. Cel wędrówki stanowi ojkofilia, czyli pojmowanie swojego otoczenia jako domu, ujawniające się w tkwiących głęboko w naturze człowieka motywach działań na rzecz ochrony środowiska. Oddziałują one korzystnie na autonomiczne stowarzyszenia obywatelskie i są zakorzenione terytorialnie. Zdaniem autora jedynie ojkofilia stwarza prawdziwe możliwości przezwyciężenia problemów środowiskowych zarówno na poziomie globalnym, jak i lokalnym. Za drogę donikąd uznaje pozycjonowanie rozwiązań wyłącznie na poziomie globalnym. Przemawiające za takim stanowiskiem racje ilustruje licznymi przykładami.
Scruton docenia mądrościowy charakter filozofii, zwracając uwagę czytelnika na słabości etyki stosowanej ze szczególnym uwzględnieniem „nowej etyki” czy utylitaryzmu. Rozważania własne konfrontuje z myślą całej plejady filozofów. Nie znajduje w niej jednak przekonujących uzasadnień najgłębszych źródeł przedmiotu swoich poszukiwań. Czy w związku z tym faktycznie był zmuszony podjąć własną ścieżkę badań, czy może Zielona filozofia jest egzemplifikacją marketingowej metody greenwashingu? To rozstrzygnięcie pozostaje zadaniem czytelnika.
Grzegorz Embros
R. Scruton, Zielona filozofia. Jak poważnie myśleć o naszej planecie, tłum. J. Grzegorczyk, R. Wierzchosławski, Wydawnictwo Zysk i S‑ka, Poznań 2017, 413 ss.
Interesują Cię recenzje innych książek filozoficznych? Zajrzyj do naszego działu Omówienia i recenzje.
Skomentuj