Artykuł Logika Popularyzacja

Jakub Jernajczyk: Motyl Lorenza

Czy chaos może wyłaniać się z porządku? Czy procesy deterministyczne mogą rozwijać się w sposób przypadkowy?

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2019 nr 3 (27), s. 43. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.


Na takie pytania odpowiada matematyczna teoria chaosu. Opisuje ona zjawiska, w których drobna zmiana warunków początkowych po pewnym czasie powoduje znaczne różnice w zachowaniu całego układu. Jeśli zatem nie znamy dokładnych warunków początkowych, przyszłe zachowania takiego układu będą z naszej perspektywy wyglądały na przypadkowe, choć w rzeczywistości będą one w pełni zdeterminowane.

Teoria chaosu deterministycznego rozwinęła się w latach 60. XX w. za sprawą Edwarda Lorenza, w ramach badań nad prognozowaniem pogody. Istotę tej teorii ujmuje metaforycznie tzw. efekt motyla: trzepot motylich skrzydeł w jednej części globu po pewnym czasie spowodować może tornado w odległym miejscu. Wybór zwierzęcego bohatera owej metafory nie jest zapewne przypadkowy, bowiem dwuwymiarowy wykres kluczowego dla badań Lorenza obiektu – tzw. atraktora Lorenza – wyraźnie przypomina swym kształtem skrzydła motyla.

Chociaż teoria chaosu wyrosła na gruncie badań przyrodniczych, ma ona istotne odniesienia filozoficzne. W najbardziej ogólnym ujęciu obserwacja, że w złożonych układach drobne różnice początkowe mogą skutkować poważnymi zmianami, pomaga zrozumieć istotę wielu procesów społecznych, analizowanych w ramach etyki, polityki, filozofii kultury czy estetyki.

W bardziej ścisłym podejściu, w obszarze kosmologii, teoria chaosu pozwala wyjaśniać, w jaki sposób w układzie zdeterminowanym – za jaki część uczonych skłonna jest uznawać wszechświat – możliwe są zjawiska przypadkowe.


Jakub Jernajczyk – matematyk, artysta wizualny, popularyzator nauki; adiunkt na Wydziale Grafiki i Sztuki Mediów na Wrocławskiej ASP. Strona autora: www.grapik.pl

Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.

< Powrót do spisu treści numeru.

 

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

Skomentuj

Kliknij, aby skomentować

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy