Zacznijmy od tego jak wygląda współczesne nauczanie filozofii. Wielu (jeśli nie wszyscy) z tych, którzy mieli styczność z filozofią, np. na studiach niefilozoficznych, zapytanych o to, czym jest filozofia lub co im dała filozofia, przywoła jakiegoś filozofa, jakąś koncepcję, czyjąś odpowiedź na jakieś filozoficzne pytanie. Gdybyśmy zapytali ich, czy zajęcia z filozofii nauczyły ich filozofować, tj. stawiać rzeczywistości i sobie własne pytania o to, co jest prawdziwe, piękne lub dobre lub o to, kim jesteśmy, otrzymalibyśmy odpowiedź odmowną, zapewne w towarzystwie podniesionych ze zdziwienia brwi – „przecież filozofia to nauka o Platonie, Arystotelesie, Tomaszu, a nie refleksja lub dyskusja nad tym, czym te kwestie są dla mnie”. Słowem, nauka filozofii to wycieczka po muzeum filozoficznym – lub raczej muzeum filozofów. Oto jak wygląda dziś (choć jestem pewien, że nie wszędzie) nauka filozofii w akademii. Dlatego postawmy to pytanie: czy zamiast uczyć studentów filozofować, nie przeszliśmy do modelu przekazywania studentom wiedzy o filozofii, lub nawet o historii filozofii?
„O czym można filozofować ze studentami, którzy nie mają warsztatu, nie znają literatury i podstawowych pojęć filozoficznych? To niemożliwe!” – oto wątpliwość wielu z moich kolegów i koleżanek, nauczycieli filozofii. „Jak filozofować z młodymi ludźmi, którzy zamiast książek filozoficznych oglądają filmy i seriale?” – to pytanie dzisiaj stoi przed każdym dydaktykiem filozofii. W obliczu braku odpowiedzi, niektórzy uznają, że to niemożliwe i próbują „tradycyjnego” modelu nauczania filozofii. Ten „tradycyjny” sposób polega na zasypaniu studentów klasykami filozofii razem ze współczesnymi opracowaniami (które nota bene zaczynają powoli dołączać do klasyków), w których studenci mają odnaleźć odpowiedzi filozoficzne. Odpowiedzi! A gdzie są pytania filozoficzne? Przecież oni jeszcze nie postawili nawet pytań! Czy nie powinniśmy wpierw nauczyć studentów pytać? Uczynić pytania stawiane przez Platona, Arystotelesa i Tomasza ich własnymi pytaniami? Czy właśnie nie na tym powinna polegać główna praca nauczycieli filozofii – na stawianiu pytań i podnoszeniu problemów filozoficznych tak, aby stawały się one własnymi pytaniami i problemami słuchających?
Książka Jarosława Spychały jest wspaniałym kontrprzykładem dla tych filozofów, którzy uważają, że nie da się filozofować ze studentami, którzy nie mają pewnej podstawowej „wiedzy filozoficznej”. Autor pokazuje w niej jak przez współczesne obrazy, filmy lub gry można mówić o filozofii, a właściwie filozofować ze współczesnym czytelnikiem bazując nie na klasykach filozofii, ale obrazach z
Cała książka obraca się wokół głównego problemu Platona dotyczącego poznania. Jarosław Spychała zaprasza czytelnika do analizy kluczowych dla współczesnej kultury dzieł i odnalezienia w nich „nasion filozofii”. Przechodzimy więc przez światy Gwiezdnych wojen, Harrego Pottera i Ucieczki Logana oraz mitologicznych i biblijnych opowiadań. To zupełnie nowe narzędzie do mówienia o filozofii, które okazuje się skuteczne! Przez różne rzeczywistości i inspirujące (choć miejscami kontrowersyjne) obrazy autor dużo skuteczniej pokazuje czytelnikowi nie to, co Platon mówi o jaskini, ale to, że w jaskini znajduje się sam czytelnik! Dopiero zrozumiawszy tę sytuację (nie tylko poznawczą, ale i egzystencjalną) czytelnik może zrobić zwrot i ruszyć ku światłu, trzymając się kolejnych obrazów, opowiadań i mądrości, które autor mu podsuwa.
Książka Jarosława Spychały jest więc nie tylko przydatna dla czytelników niezaznajomionych z filozofią, ale jest również impulsem dla nas, którzy mówimy o sobie, że jesteśmy filozofami albo uczymy jej innych, do zmiany sposobu filozofowania. Jaskinia to swoisty rachunek sumienia, który pokazuje, że zrobiliśmy z akademii filozoficznej muzeum historii filozofii, zamiast uczyć innych filozofować. Wartość książki jest więc dwojaka. Po pierwsze, zaprasza do przygody filozofowania przez poruszające wyobraźnię obrazy i „platońską hermeneutykę” klasycznych i współczesnych dzieł kultury. Po drugie, pokazuje filozofom, że filozofii wcale nie trzeba uczyć przez wykład historii filozofii, ale przez stawianie problemów filozoficznych. Do tego książka skutecznie używa współczesnych obrazów i mitów, które wciągają młodych filozofów do świata filozofii.
Jakub Pruś – pracuje w Instytucie Filozofii Akademii Ignatianum w Krakowie. Redaktor czasopisma Forum Philosophicum. Zajmuje się teorią argumentacji i logiką prawniczą. Miłośnik szachów, zapasów i śpiewania kołysanek.
Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.
Jarosław Marek Spychała, Jaskinia. Droga rebeliantów, Wydawnictwo Tako, Toruń 2019, 391 s.
W samo sedno!
Tabula rasa!