W 2019 roku ukazało się polskie tłumaczenie książki amerykańskiego filozofa polityki Irvinga Babbitta (1865–1933), człowieka gruntownie wykształconego w zakresie literatury (wykładowca literatury francuskiej) oraz filozofii. Oryginalna wersja książki wyszła w 1924 r. i miała w pierwotnym zamyśle nosić tytuł Democracy and Imperialism (Demokracja i imperializm).
Książka składa się z siedmiu rozdziałów i dwóch dodatków. Z perspektywy neokonserwatyzmu Babbitt próbuje ukazać potrzebę humanistycznej rewizji współczesnego społeczeństwa. Wychodzi od analizy rodzajów myślenia politycznego, by przez nawiązanie do Rousseau i Burke’a przejść do rozważań na temat demokracji w Europie oraz Azji. Jego przesłanie trafia doskonale w to, czego aktualnie jesteśmy świadkami, czyli w realizację obłędnych planów imperialistycznych. Realizowanych nie tyle przez instytucje, ile przez konkretnego człowieka owładniętego wizją imperializmu.
Babbitt poszukuje w postaciach tych, którzy żyją ideami, a nie tylko je głoszą, wzorców humanizmu. Życie ideami miałoby polegać na oderwaniu się od wartości materialnych i dążeniu do wartości duchowych. Tylko w taki sposób może odrodzić się idea człowieczeństwa. W przeciwnym razie dochodzą do głosu pokusy imperializmu powstające nie tylko w obszarze polityki, ale także handlu czy kultury (s. XXX). Babbitt odszedł od pierwotnego zamiaru pisania głównie o demokracji i imperializmie, ale nie dlatego, żeby w książce nie poruszać tej drugiej kwestii w ogóle – raczej żeby ciężar analizy przenieść na obszar przywództwa. To tu bowiem powstają (lub nie) pokusy imperialistycznych roszczeń.
Babbitt wychodzi od Rousseau, którego uważa za radykalnego demokratę (s. 7). To jego myśl rodzi naiwne przekonanie, że postęp materialny może przynieść postęp moralny. Autor słusznie zauważa to, co już wiemy z historycznej analizy problemów filozoficznych: wzbogacanie się społeczeństw mogłoby prowadzić do postępu moralnego, gdyby nie fakt, iż dążenie człowieka zostało pozbawione celu. Istotnie nowoczesność zawiesza (albo przynajmniej marginalizuje) pytanie o cel na rzecz pytania o sprawczość. Akcent pada na samo dążenie.
Przyjmując taką perspektywę jako obowiązującą, trudno się dziwić, że zaczyna dominować podejście Rousseau, który przedkłada barbarzyństwo nad cywilizację (s. 8), wszak, zdaniem wspomnianego filozofa, człowiek rodzi się dobry, a niszczy go skonwencjonalizowane otoczenie społeczne. Babbitt idzie w przeciwnym kierunku, jego fascynuje ludzka możliwość poddania się temu, co przewyższa człowieka (a ta zdolność jest także wyrazem pokory); człowiek nie powinien zastępować reformy własnej osoby reformą społeczną. Dla Autora jednak źródło takiej postawy nie jest religijne lecz humanistyczne (s. 10), zatem można mieć wątpliwości, czy przyniesie ono zamierzone skutki.
Babbitt słusznie odróżnia zwolenników humanitaryzmu od humanistów. Ci pierwsi myślą o dobrostanie ludzkości (zgodnie zresztą z zaleceniem Rousseau, iż należy raczej kochać ludzkość, a nie jednostkę), ci drudzy myślą o jednostce. Należy się zgodzić z sugestią Autora, że to pierwsze podejście jest bardzo niebezpieczne. Jeśli bowiem koncentrujemy się na ludzkości, to łatwo nam także przychodzi zgodzić się z logiką wichru dziejów, który zmiata z powierzchni jednostkę, czemu towarzyszy przekonanie, że dokonuje się jakaś (utopijna) dziejowa sprawiedliwość. Tylko nikt nie wie, dokąd wicher wieje, ponieważ przestaliśmy pytać o cel.
I. Babbitt, Demokracja i przywództwo, tłum. P. Musiewicz, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2019, 392 ss.
Jan Kłos – pracownik Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, interesuje się doktrynami społeczno-politycznymi, środkami masowego przekazu, systemem politycznym Stanów Zjednoczonych. Laureat Nagrody im. Michaela Novaka za rok 2006.
Interesują Cię recenzje innych książek filozoficznych? Zajrzyj do naszego działu Omówienia i recenzje.
Skomentuj