Joanna Kiereś: Instrukcja do filozofii [recenzja]

Nauczanie filozofii to wyzwanie. I piszę to z perspektywy nauczyciela, który co tydzień stara się w sposób przystępny i interesujący zaprezentować 14-latkom, co to w ogóle jest filozofia i czym zajmują się filozofowie. Już sam wybór zagadnień nastręcza trudności. W przypadku takiego przedmiotu, jak filozofia, istnieje duże ryzyko, że przytłoczy się uczniów trudnymi pojęciami, abstrakcyjnym żargonem, „izmami” i mnogością poglądów na to samo zagadnienie. Filozofia staje się wtedy nudną, niepraktyczną i zbędną lekcją, w efekcie której osoba zajmująca się tą dyscypliną wiedzy jawi się jako ta, która nie ma co robić i wymyśla dziwne rzeczy.

Można naturalnie wybrać te najbardziej „nośne” czy „przełomowe” idee i koncepcje, których znajomość świadczy o dużej erudycji i oczytaniu. Można zrobić z lekcji filozofii pewnego rodzaju show, obfitujący w zabawy dla intelektualistów. Wówczas nieocenionym wsparciem wydaje się być książka Bena Dupré 50 idei, które powinieneś znać. Filozofia. O ile jednak pierwsza droga – zdecydowanie mniej spektakularna i efektowna – może co najwyżej do filozofii zniechęcić, to ta druga niesie ze sobą ryzyko błędnego rozumienia nie tylko samej filozofii, ale również świata i człowieka. Wspomniany Dupré, który, nawiasem mówiąc nie posiada wykształcenia filozoficznego, w przystępny – miejscami naprawdę dowcipny oraz błyskotliwy – i interesujący sposób zachęca do pochylenia się nad problemami, na których zrozumieniu – jak pisze we wstępie – powinno zależeć nam wszystkim. Problemy te są pogrupowane w 9 kategorii: problemy wiedzy, problemy umysłu, etyka, prawa zwierząt, logika i znaczenie, nauka, estetyka, religia, a także polityka, sprawiedliwość i społeczeństwo. Nie sposób nie dostrzec, że wybór zagadnień, które przynależą do wspomnianych kategorii wydaje się być poczyniony ad hoc. Autor nie podaje, dlaczego akurat te, a nie inne problemy podejmuje. Nie wyjaśnia, dlaczego rozpoczyna swoją „zachętę do filozofii” od zagadnienia mózgu w naczyniu, choć można przypuszczać, że ma to być tzw. hak na uwagę.

Książka jest traktowana jako propozycja dla laików, a więc dla osób, które nie miały dotąd do czynienia z filozofią. Tymczasem, aby rzeczywiście mogła ona stanowić użyteczne narzędzie, powinna być „użyta” przez kogoś, kto posiada już solidne podstawy filozoficzne. Zwłaszcza dwa pierwsze działy – Problemy wiedzy oraz Problemy umysłu – wymagają znajomości historii rozwoju problemów i pojęć filozoficznych. Zdecydowaną słabością 50 idei jest brak rozstrzygnięć i powierzchowne ujęcie kwestii, które wymagają głębszego spojrzenia. Stanowi ona mniej lub bardziej udaną ilustrację filozoficznych problemów, jest „rzutem oka” na zagadnienia, które wywołały wiele dyskusji i zaowocowały rozmaitymi koncepcjami.

Na osobną uwagę zasługuje „słowniczek”, który zawiera niestety rażące błędy. Po pierwsze, nie zawiera on definicji, tylko tendencyjne zabiegi pseudo-definicyjne, które mają za zadanie jedynie przybliżyć, jakiś (jeden z wielu) sens słowa.

Nie poleciłabym tej książki osobom, które dopiero rozpoczynają swoją „przygodę” z filozofią. Może być ona natomiast przydatna dla tych, którzy posiadają podstawową wiedzę filozoficzną i którzy znajdują przyjemność w ćwiczeniach intelektualnych i będą potrafili dostrzec zastosowanie filozoficznych koncepcji w problemach praktycznych. Zwłaszcza że każdy rozdział zawiera trafnie dobrane i interesujące przykłady, dzięki którym dość abstrakcyjne i skomplikowane idee filozoficzne wydają się być nieco bardziej przystępne i zrozumiałe. Dla nauczyciela filozofii jest to duża pomoc, pod warunkiem że będzie wiedział jak z niej skorzystać.

Joanna Kiereś-Łach – doktor nauk humanistycznych w zakresie filozofii, absolwentka kulturoznawstwa, certyfikowany trener biznesu. Autorka książki Retoryka i filozofia. Kontekst myślowy nowej retoryki Chaima Perelmana, a także artykułów naukowych z zakresu retoryki i argumentacji. Wykładowca na Wydziale Filozofii KUL, prowadzi szkolenia i warsztaty z retoryki, perswazji, komunikacji (interpersonalnej i biznesowej), autoprezentacji, automotywacji, a także savoir-vivre wystąpień publicznych. Zainteresowania naukowe i kompetencje szkoleniowe: filozofia kultury, retoryka, wystąpienia publiczne, pozawerbalne elementy akcji oratorskiej, sztuka kreatywnego myślenia, metodyka prowadzenia szkoleń, komunikacja interpersonalna i biznesowa.