Artykuł

Joanna Mysona Byrska: Zadania państwa w XXI wieku

Bez państwa nie ma ram dobrego życia.

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2022 nr 4 (46), s. 48–49. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.


XXI w., wieku globalizacji, przemysłu 4.0, zdalnej pracy, autonomicznych fabryk i samochodów, państwo może wydawać się pewnym specyficznym reliktem przeszłości, w której istniały granice, a informacje, by dotrzeć z jednego punktu do drugiego, potrzebowały czasami nawet tygodni. Dzisiaj informacje obiegają świat w kilkadziesiąt sekund od momentu udostępnienia, a granice w obrębie Unii Europejskiej dla obywateli państw członkowskich wydają się nie istnieć.

Jakie zadania ma państwo w tak zmienionej w porównaniu do przeszłości rzeczywistości? Czy są to cele takie same jak przed wiekami, czy też pojawiły się nowe, charakterystyczne dla rzeczywistości 4.0, czyli świata wzajemnych zależności, komputerów i maszyn, które wyręczają człowieka w ciężkiej pracy?

Tradycyjne zadania państwa to zapewnienie pokoju, wolności i bezpieczeństwa obywatelom i mieszkańcom. To lista klasycznych celów liberalnego państwa, dla którego te trzy wartości są kluczowe. Demokratyczny porządek dodaje do nich, jako najważniejsze z punktu widzenia demokracji, respektowanie zasady równości (każdy głos znaczy tyle samo) oraz zasady większości głosów. Dla państwa w XXI w. pod względem zadań nic się nie zmieniło. Cele demokratycznego, liberalnego państwa pozostają takie same, różne są jednak warunki, w jakich państwo ma te cele realizować.

Wojna – stan wyjątkowy

Pokój, wolność i bezpieczeństwo – niezależnie od czasów, w jakich żyje człowiek – stanowią podstawowe warunki, by można było prowadzić dobre życie. Niewola i zagrożenie uniemożliwiają człowiekowi swobodny i pełny rozwój. Niewolnik nie jest w stanie podejmować decyzji, za które odpowiada. Dodatkowo brak pokoju i wolności utrudnia lub nawet uniemożliwia funkcjonowanie demokracji. Wojna jako stan wyjątkowy wymaga bowiem decyzji podejmowanych przez osoby kompetentne, a nie przez większość. Jak wiemy, jedną z bolączek demokracji jest uznanie, że każdy pełnoletni obywatel ma identyczne prawo głosu, nie ma znaczenia, jakie posiada wykształcenie. W czasie wojny nie ma ani czasu, ani możliwości, by ustalić cokolwiek w sposób demokratyczny; wojna to stan wyjątkowy, czas, kiedy giną ludzie.

Zapewnienie bezpieczeństwa to trzecie zadanie państwa i wynika ono z zadania pierwszego, zapewnienia pokoju – pokój to bowiem stan, w którym człowiek jest bezpieczny.

Świat 4.0

Gdy zapewniony jest pokój, czyli wypełnione jest pierwsze zadanie państwa, również w XXI w., pojawia się pytanie, jak o pokój dbać w świecie 4.0, czyli świecie, który praktycznie w połowie funkcjonuje wirtualnie. Zdalna praca i studia, wirtualny handel, swobodny przepływ towarów, ludzi i usług to normalna rzeczywistość XXI w. w świecie zachodnioeuropejskim.

Świat 4.0 również potrzebuje państwa do dbania o prawidłowość przebiegu różnego rodzaju procesów. Narzędziem państwa jest prawo stanowione, które określa, jakie działania są właściwe, a jakie nie. Dotyczy to również świata wirtualnego i całej rzeczywistości 4.0. Można powiedzieć, że zadania państwa w XXI w. są powiększone o konieczność dbania o pokój, wolność i bezpieczeństwo w wirtualnym świecie. Państwo jest w stanie to zrobić przy pomocy prawa stanowionego, które obejmuje swoim zakresem również świat wirtualny i procesy charakterystyczne dla tej rzeczywistości.

Pokój jako stabilna sytuacja

Co istotne, pokój to nie tylko brak stanu wojny. Brak stanu wojny to jedynie podstawa do budowania czegoś pozytywnego. Gdy już ta podstawa jest zapewniona, okazuje się, że pokój oznacza dla człowieka nie tylko brak bezpośredniego zagrożenia śmiercią. Jest to możliwość spokojnego życia oraz snucia planów, i to planów wieloletnich. Znacznie łatwiej planuje się cokolwiek, gdy sytuacja w państwie jest przewidywalna. Okazuje się zatem, że pod pojęciem pokoju rozumiany jest nie tylko brak wojny, ale również spokój wewnętrzny, który przekłada się na stabilną lub w miarę ustabilizowaną sytuację w państwie. Dzięki poczuciu stałości obywatele i mieszkańcy mogą realizować swoje plany.

Taka sytuacja w państwie pozwala podejmować różnego rodzaju decyzje, często dość ryzykowne. Takim przykładowym działaniem, częstym w Polsce, jest zakup mieszkania na kredyt zaciągany na wiele lat. Dzięki stabilnej sytuacji w państwie, zarówno pod względem politycznym, jak i gospodarczym, spłata kredytu nie przekracza możliwości większości kredytobiorców. Co jednak, gdy sytuacja staje się niepewna i raty kredytów gwałtownie rosną? Można oczywiście zapytać, czy zapewnienie „dachu nad głową” jest obowiązkiem państwa w XXI w. Nawet jeśli padnie na to pytanie odpowiedź pozytywna, to nadal podstawowym obowiązkiem państwa jest dbanie o takie warunki, by człowiek mógł snuć plany i się rozwijać, co jest znacznie łatwiejsze, gdy sytuacja w państwie jest stabilna zarówno pod względem politycznym jak i gospodarczym. Dopiero po jej zapewnieniu można pytać o dalsze zadania państwa i o to, czy zapewnianie „dachu nad głową” lub pomoc w zdobywaniu „własnego kąta” do nich należą.

Stabilna sytuacja pozwala na rozwój, który często łączy się z ryzykiem (np. pójdę na studia, żeby mieć lepsze kwalifikacje, a nie od razu do pracy, będę inwestować w siebie, by moje życie było później lepsze). Poczucie stałości dotyczy wszystkich aspektów życia, często bardzo pragmatycznych, np. ceny nie rosną z dnia na dzień, rządzący nie podejmują zaskakujących decyzji, które zmuszają obywateli do drastycznej zmiany planów lub zmagań (np. o miejsce w liceum, gdy spotkały się dwa roczniki naraz). Gwałtownych zmian nie można oczywiście wykluczyć i gdy już mają miejsce, trzeba im sprostać.

Pokój wymaga tolerancji

Współczesne państwo na miarę XXI w. powinno być państwem, w którym rządzą ludzie mądrzy, światli i otwarci. Ludzie na tyle wielcy duchem, by gromadzenie dużych prywatnych majątków nie było ich priorytetem. Na tyle wielcy duchem, by umieć tolerować inność – znowu – w mądry sposób, zgodnie ze znaczeniem słowa „tolerancja” (znoszenie czegoś nieprzyjemnego, a nie gloryfikacja i promowanie). Liberalny myśliciel John Rawls słusznie pisał, że tolerancyjne społeczeństwo musi mieć możliwość obrony swoich instytucji stojących na straży tolerancji, by brak tolerancji nie doprowadził do jego upadku. Tolerancja nie oznacza jednak przyzwolenia na wszystko; jest to taki sposób regulacji życia w państwie, by wszyscy mogli żyć w spokoju, zajmując wspólnie jedną przestrzeń, i żeby nikt nikogo nie prześladował.

Mądre państwo

Państwo w XXI w. powinno być mądre, by skutecznie i prawidłowo wypełniać swoje zadania: dbanie o pokój, wolność i bezpieczeństwo swoich obywateli. Najlepiej będzie, jeżeli zrobi to przy pomocy demokratycznych procedur, jeśli nie mamy do czynienia ze stanem wyjątkowym i wojną. Państwo świadome tego, jak wiele znaczy dla swoich obywateli i mieszkańców, jeśli zostanie zaatakowane, będzie się bronić w imię pokoju, wolności i bezpieczeństwa swoich obywateli. Mądrość to m.in. zdolność wyciągania wniosków z przeszłości i umiejętność przewidywania, która pozwala zapobiegać powtarzaniu się sytuacji burzących spokój. W XXI w. maksyma znana z czasów starożytnej Grecji i Rzymu nadal niestety pozostaje aktualna:

Chcesz pokoju? To o niego walcz.

Pokój, wolność i bezpieczeństwo to mimo upływu wieków podstawowe i wciąż aktualne zadania państwa – nawet w XXI w., w świecie 4.0. Bez pokoju człowiek nie może być wolny i nie może prowadzić życia takiego, jakie by chciał.


Warto doczytać

  • E.W. Böckenförde, Wolność – państwo – kościół, tłum. P. Kaczorowski, Kraków 1993.
  • O. Höffe, Etyka państwa i prawa, tłum. C. Porębski, Kraków 1993.

Joanna Mysona Byrska – prof. UPJPII, dr hab., kierownik Katedry Filozofii Społecznej i Polityki, Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. Stypendystka: GFPS, KAAD (Uniwersytet Alberta-Ludwiga we Fryburgu Bryzgowijskim, Niemcy), SAIA (Uniwersytet Konstantyna Filozofa w Nitrze, Słowacja). Zainteresowania: filozofia społeczna, filozofia polityki, etyka stosowana, konsumpcjonizm. Wybrane publikacje: Demokratyczne państwo prawa w myśli Ernsta-Wolfganga Böckenförde (2005), Etyczne aspekty demokracji (2012), Wykłady z etyki ogólnej (2015), O polityce, polityczności i antypolityce (2018), Cnoty mniejsze w świecie konsumpcji (2022).

Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.
W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.

< Powrót do spisu treści numeru.

Ilustracja: Paulina Belcarz

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

Skomentuj

Kliknij, aby skomentować

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy