Filozofia kultury Filozofia polityki Omówienia i recenzje

Jolanta Prochowicz: Język dla bólu? [recenzja]

Bol

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2020 nr 5 (35), s. 46. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.


Elaine Scarry, amerykańska eseistka i literaturoznawczyni, w książce Ból. Konstruowanie i dekonstruowanie świata w obliczu cierpienia podejmuje próbę opisu zjawiska, które, jak sama przyznaje, wymyka się zarówno filozofii, jak i językowi – odsyła nas do przed­językowego stanu świata, któremu trudno nadać obiektywność, chociażby dlatego, że nie odnosi nas ono do niczego zewnętrznego – nie ma żadnej treści i żadnego odniesienia.

Skrajnie subiektywne zjawisko bólu ma jednak znaczenie zarówno polityczne, jak i kulturowe. Scarry z dużą uważnością, empatią, ale także z ogromną uwagą przygląda się bólowi w kontekstach, które na pierwszy rzut oka wydają się nieoczywiste. Przede wszystkim w kontekście polityki, która używa bólu dla zdobycia lub utrzymania władzy oraz w celu kontrolowania jednostek. Wykorzystujące ból działania aparatu władzy stanowią często zagrożenie dla podmiotowości obywateli. Pojawia się też jednak w kontekście sztuki, wyobraźni i aktów tworzenia, które mają w zamierzeniu radzić sobie z bólem, przesłonić zagrożenia, przynieść choćby chwilową ulgę.

Analizowany ból może być więc z jednej strony źródłem samotności, wyobcowania, pozbawienia sprawczości, z drugiej zaś początkiem kreacji, sposobem na radzenie sobie ze zranieniem i okrucieństwem. Ból jest więc nie tylko nieodłącznym składnikiem kondycji ludzkiej, ale także trudnym do zignorowania wyzwaniem egzystencjalnym i komunikacyjnym. Autorka, używając języka pełnego odniesień zarówno do antropologii, jak i literatury, stara się uchwycić to, co zdiagnozowała jako tak trudne do uchwycenia, i dostarczyć tak języka, jak i pól badawczych do opisu i prób zrozumienia bólu.

Ta dwoistość opisywanego zjawiska połączona z niedostatkami naszego języka, który nie wystarcza, by je trafnie uchwycić, czyni książkę Scarry fascynującym studium bólu jako przyczyny destrukcji, zniszczenia i spustoszenia spowodowanego cierpieniem, jak i warunku kreacji, gdyż, jak pisze autorka, sztuka ma radzić sobie z bólem istnienia, który dodatkowo potęguje się, gdy fizycznie cierpimy.

Książka Scarry zasługuje na uwagę ze względu na wielowymiarowość podejścia do zagadnienia, język, który nie tracąc na rzeczowości, wymyka się analitycznym ograniczonym dyskursom, oraz bogactwo literaturoznawczych i antropologicznych odniesień. Jest to lektura wymagająca, ale też niezwykle angażująca dzięki uniwersalności tematu. Ból dotyczy w mniejszym lub większym stopniu nas wszystkich i bardzo często nie potrafimy go ani komunikować, ani tym bardziej zrozumieć. Książka Scarry nie tyle ułatwia to zadanie, ile pozwala poczuć się we własnym bólu „u siebie” – w próbach językowego ujęcia cierpienia możemy odczytać niewyrażalność oraz zarówno niszczycielski, jak i twórczy potencjał tego, co jest naszym wspólnym udziałem, a co tak trudno nam sobie nawzajem opowiedzieć.

Jolanta Prochowicz


Elaine Scarry, Ból. Konstruowanie i dekonstruowanie świata w obliczu cierpienia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019, 454 ss.


Interesują Cię recenzje innych książek filozoficznych? Zajrzyj do naszego działu Omówienia i recenzje.

1 komentarz

Kliknij, aby skomentować

  • Tak, ból to istota /i zakała/ istnienia, szczególnie /i bo/ po grzechu pierworodnym… Rdzeń i jego sens. To działa już w obie strony… W ten sposób został zepsuty cały życia smak… Bez bólu nie ma życia — bez życia nie ma bólu?!
    Jakby nie patrzeć groteska, farsa, komedia dell‘arte!
    “Rak nie rak; ta śmierć to życia brak!” 

    (Por. Ks. Rdz. ST/NT Biblia, Święci i Błogosławieni, “Boska Komedia” Dante Alighieri, “Katownie więzienia piekielnego” GB Manni, “Przeraźliwe echo trąby ostatecznej…” K. Bolesławiusz, “Uwagi rzeczy ostatecznych i złości grzechowej”/“Uwagi śmierci niechybnej” J. Baka, “Rytmy albo wiersze polskie” MS Szarzyński etc…)

Sklep

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy