KM #39. Jak zaprząc sztuczną inteligencję do analizy argumentów?

Aplikacja OVA

W poprzednich odcinkach Kursu myślenia krytycznego omawiałem różne metody analizowania i oceniania argumentów – metodę diagramowania Thomasa (uzupełnioną przez Tokarza), model Toulmina czy wreszcie pytania krytyczne (bazujące na teorii schematów argumentacyjnych). Wobec tej wielości metod (a to zaledwie kilka tych najbardziej rozpoznawalnych sposobów) może nasunąć się pytanie – tak często werbalizowane przez studentów – „Która z nich jest właściwa?”. Na to pytanie (jak na razie) brak odpowiedzi. Możemy jednak skorzystać ze wszystkich wyżej wymienionych metod… używając aplikacji webowej OVA (Online Visualisation of Argument). 

OVA – a dokładnie OVA3, z której dalej będziemy korzystać – to narzędzie informatyczne stworzone i rozwijane przez ostatnie dwie dekady przez badaczy z Uniwersytetu w Dundee, z prof. Chrisem Reedem na czele. Narzędzie to wciąż jest udoskonalane o kolejne funkcjonalności – obecnie pozwala też zaznaczać („anotować”) pragmatyczny aspekt wypowiedzi (lokucje, perlokucje, illokucje) a to zaś umożliwia tworzenie dużych baz danych (korpusów), na których dalej można prowadzić znacznie bardziej szczegółowe analizy lingwistyczne.

Weźmy sobie przykładowy argument – np. fragment artykułu autorstwa prof. Piotra Bartuli, opublikowanego ostatnio na portalu filozofuj.eu. Wyimek zawiera proste rozumowanie, które spróbujemy ocenić. We fragmencie tym autor argumentuje, że dobrobyt (ekonomiczny, społeczny) zależy przede wszystkim od systemu opartego na rozwoju i pracy jednostek:

Przyszły ład Królestwa Bożego nie powstanie z woli chwilowego centrum władzy posługującej się ideologią dobrobytu, a tylko przez doskonalenie się wszystkich ludzi, dzięki cierpliwej, codziennej pracy dla postępu. Próby przemierzania dróg prywatnych ambicji i historycznych dystansów na skróty, „bez pracy”, w imię rewolucyjnych utopii, powodują zawsze błędy gospodarcze, regresy polityczne i moralne. Do rewolucyjnego skoku na Eschatologiczny Bank i „uchylania się od pracy” zachęcali czerwoni socjaliści – z jakim skutkiem, wiadomo.

Dzisiaj to samo robią populistyczne rządy, ulegające podszeptom różnych ekonomicznych szarlatanów, którzy namawiają do emisji fikcyjnego pieniądza kredytowego […] Oderwanie uprawnień socjalnych od obowiązków obywatelskich to droga do fałszywej polityki społecznej – równia pochyła wiodąca do kredytów opartych na hipotezach, a nie na hipotekach.

Kopiujemy link do tego tekstu, wchodzimy na stronę www.ova.arg-tech.org i wklejamy link. Z lewej strony wyświetli się tekst artykułu, z drugiej strony – czysta kartka, na której można rysować i modyfikować diagram argumentu.

Po zaznaczeniu kolejnych fragmentów tekstu możemy je przeciągać na tablicę, przeredagowywać (jeśli trzeba) i łączyć przesłanki z wnioskami przy pomocy strzałek. Tym sposobem możemy bardzo łatwo i szybko analizować nawet bardzo długie teksty (co może pomagać w zrozumieniu i ocenie zwłaszcza trudniejszych tekstów – na przykład filozoficznych!). Ręcznie możemy dołączać również niewypowiedziane przesłanki (entymematy), co daje nieograniczone możliwości w rekonstruowaniu argumentacji.

Co więcej, OVA dostarcza możliwości uwzględnienia „jakości” przejść, co widać na diagramie – domyślna inferencja (default inference), jeśli zostanie rozpoznana, zostaje zaznaczona, np. jako argument anegdotyczny (example). To jednak nie wszystko – trafna identyfikacja argumentu pozwala na metodyczną ocenę tego argumentu – po wybraniu np. opcji pytań krytycznych. 

Program podpowiada nam, co trzeba sprawdzić przy ocenie argumentu anegdotycznego. Proponowane pytania możemy od razu ukonkretnić do oceny pierwszej inferencji: 

• Czy rzeczywiście próba zbudowania dobrobytu przez czerwoną rewolucję skończyła się tragicznie?
• Czy ten przykład jest typowy dla wszelkich prób budowania dobrobytu przez rewolucję?
• Czy przykład tragicznej w skutkach rewolucji październikowej pozwala się uogólnić?
• Jak mocne jest to generalizowanie (Chodzi o wszelkie rewolucje? Czy tylko o rewolucje, które obiecują nierealny dobrobyt bez ciężkiej pracy?)
• Czy jest coś istotnie wyjątkowego w rewolucji październikowej, co nie pozwala na generalizację?

W ten sposób program „pyta nas” o wszelkie możliwe słabe punkty danego argumentu – oczywiście jeśli rozpoznamy trafnie typ argumentu. (Co ciekawe, inne oprogramowania, np. Araucaria – program komputerowy tych samych twórców, także pomagają zidentyfikować argument – co jest przydatne zwłaszcza dla osób bez jakiejkolwiek znajomości teorii argumentacji). Wówczas użytkownik otrzymuje serię pytań zamkniętych („Czy argument odwołuje się do czyjegoś zdania lub badań?”, „Jeśli tak, to czy…”, „Jeśli nie, to czy…”), które eliminują kolejne możliwości i pozwalają jednoznacznie określić rodzaj argumentu.

CZy to jest ta sztuczna inteligencja?

Warto może w tym miejscu zadać pytanie, czy prosty system Przeciągnij i upuść (drag and drop) oraz seria pytań warunkowych to od razu AI? Pytanie jest jak najbardziej na miejscu – zwłaszcza, że obecnie termin „sztuczna inteligencja” odmieniamy przez wszystkie przypadki. Powinno wystarczy nam jednak za odpowiedź stwierdzenie, że programy te umożliwiają budowanie dużych korpusów, które dalej można analizować ilościowo – a tym samym program może uczyć się na tych danych. 

Program ten daje nam jednak jeszcze kilka innych funkcjonalności – oprócz tego, że łączy w sobie możliwość analizowania tekstu na bieżąco, sporządzania diagramu, rozpoznawania i oceniania argumentów wedle pytań krytycznych. Jedną z nich jest możliwość zaznaczania „konfliktów” – a więc krytyk i kontrargumentów. W ten sposób można analizować i oceniać nie tylko argumentację, lecz również całą debatę, oddając dialektyczny charakter argumentacji.

W powyższy sposób można by podważyć wnioskowanie o tym, że dobrobyt zawsze powstaje w wyniku ciężkiej pracy (a nie na rewolucyjnych pomysłach). Można wskazać na pewne przełomowe momenty w rozwoju technologii, które umożliwiły „skok” ekonomiczny – dodatkowo można to uzasadnić przykładem Doliny Krzemowej (amerykańskiego sektora technologii zaawansowanych), który „rozkręcił” amerykańską ekonomię w drugiej połowie XX w., a przez to rozpoczął epokę wzrostu i dobrobytu dla całego społeczeństwa. Jest to także typ argumentu anegdotycznego, do którego możemy zadać pytania krytyczne omówione wyżej.

Jak widać, technologia zapewnia nam coraz to nowe narzędzia do badania argumentacji, a teoria argumentacji dostarcza możliwości tworzenia kolejnych technologii do przeprowadzania i analizowania argumentacji. Na razie wciąż AI funkcjonuje jako „czujny i pomysłowy asystent” osoby, która bada dany argument, ale kto wie – może gdy odpowiednio „nakarmimy” sztuczną inteligencję dobrze przeanalizowanymi argumentami, to kiedyś komputery same będą poprawnie analizować nasze argumenty, a może i same będą rozwijać teorię argumentacji?

Warto doczytać: 

• P. Bartula, Kto nie pracuje, ten gra na fortepianie, „Filozofuj!” 2024, nr 5, s. 45–47. 
• J. Pruś, Debata z Chatem GPT, @LogikaCodzienna 
• J. Pruś, AI vs. krytyczne myślenie – kto wygra?

Jakub Pruś – adiunkt w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie. Redaktor czasopisma „Forum Philosophicum” i autor vloga „Logika Codzienna”. Pisze aktualne odcinki Kursu krytycznego myślenia. Zajmuje się teorią argumentacji i logiką pragmatyczną. Miłośnik szachów, zapasów i śpiewania kołysanek.

OVA3

Ilustracja: AI, freepik.com (licencja)

Prowadzenie portalu filozofuj.eu – finansowanie

Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu „Społeczna Odpowiedzialność Nauki II”.