Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2016 nr 7, s. 27–28. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.
Tak zwane argumenty z autorytetu, o których pisałem w poprzednim numerze „Filozofuj!”, opierają się na następującym schemacie:
Przesłanka 1: Osoba X twierdzi, że A.
Przesłanka 2: Osoba X jest autorytetem.
Konkluzja: Zatem należy przyjąć, że A.
Z jednej strony argumenty takie mogą być całkiem zasadne – w wielu sytuacjach poleganie na tym, co twierdzi jakiś ekspert, jest jak najbardziej rozsądne. Z drugiej jednak strony często zdarza się, że ktoś powołuje się na opinię znanej osobistości jedynie po to, by wywrzeć w ten sposób na swym rozmówcy rodzaj psychicznej presji, aby sprawić, że odbiorca argumentu, onieśmielony aurą autorytetu, bez głębszej analizy przyjmie zawartą w jego konkluzji wątpliwą tezę.
Jak zatem odróżnić rzetelne argumenty z autorytetu od tych, które zaliczyć należy do grona nielojalnych chwytów erystycznych (określanych czasem mianem ad verecundiam)? Jednym ze sposobów jest przetestowanie argumentu przy pomocy zestawu przypisanych do niego tzw. krytycznych pytań.
Krytyczne pytania dla argumentów z autorytetu
1. Czy osoba, na której opinię powołuje się argumentujący, jest ekspertem w dziedzinie, w której się wypowiada?
To, że ktoś jest powszechnie znany, legitymuje się naukowymi tytułami bądź osiągnął wiele w jakiejś dziedzinie, nie sprawia, że staje się on automatycznie autorytetem w każdej sprawie. Na przykład opinia profesora matematyki na temat sensowności szczepienia dzieci czy też zdanie laureata Nagrody Nobla z fizyki odnośnie sposobów radzenia sobie z bezrobociem nie muszą być warte więcej niż opinie przypadkowych osób spytanych o te sprawy na ulicy. W większości przypadków trudno również uznać za rzeczywistych ekspertów znanych aktorów, muzyków lub sportowców, wypowiadających się na niemal wszystkie możliwe tematy.
2. Czy autorytet jest w danym przypadku obiektywny?
Cóż, nawet światowej sławy eksperci są tylko ludźmi. Zdarza się, że ulegając różnym pokusom lub słabościom, naginają fakty (czasem nie zdając sobie z tego sprawy), gdy może im to przynieść jakieś korzyści. Gdy na przykład lekarz gorąco poleca jakiś specyfik, to należałoby sprawdzić, czy nie zarabia on w jakiś sposób na jego sprzedaży. Opinie ekspertów mogą być też zakłócane przez ich poglądy polityczne lub religijne. Ekonomista może nie być do końca obiektywny w ocenie pewnej strategii gospodarczej, jeśli jest członkiem partii, która strategię tę ma zapisaną w swoim programie.
3. Czy wypowiedź eksperta została poprawnie przytoczona?
Zdarza się, że osoba powołująca się w argumencie na opinię autorytetu nieświadomie lub celowo zniekształca to, co ekspert powiedział, tak aby mocniej wesprzeć bronioną przez siebie tezę. Przykładowo naukowcy stwierdzają, że wyciąg z marihuany może być skutecznym lekiem na niektóre schorzenia, a zwolennik legalizacji narkotyków obwieszcza, że eksperci dowiedli, iż narkotyki są zdrowe.
4. Czy inni eksperci zgadzają się z opinią autorytetu przytoczoną w argumencie?
W przypadku niemal każdej, nawet najbardziej dziwacznej tezy można zwykle znaleźć jakiś autorytet, który ją popiera. Wystarczy tylko dobrze poszukać w Internecie. Dlatego dobrze jest zawsze sprawdzić, co o danej sprawie sądzą inni eksperci. Jeśli większość z nich podziela przytoczoną opinię, to dobrze. Gdy jednak cytowany w argumencie ekspert jest w swoich poglądach odosobniony, jego zdanie wypada potraktować przynajmniej z rezerwą.
Ocena i odpieranie argumentu z autorytetu
Jeśli w przypadku pewnego argumentu z autorytetu odpowiedzi na wszystkie powyższe pytania brzmią „tak”, to argument taki należy uznać za mocny. Nie można go wprawdzie traktować jako absolutnego dowodu na rzecz obecnej w jego konkluzji tezy (nawet duża grupa prawdziwych, obiektywnych ekspertów może się czasem mylić), jednak rozsądne jest przyjąć, że teza ta została dobrze uzasadniona. Jeżeli jednak na któreś z tych pytań nie można udzielić pozytywnej odpowiedzi, oznacza to, że osoba argumentująca popełniła błąd lub dopuściła się świadomego nadużycia.
Warto zauważyć, że przeanalizowanie argumentu z autorytetu za pomocą przypisanych do niego krytycznych pytań pozwala nie tylko argument ów ocenić, ale pokazuje też możliwe sposoby odpierania go podczas dyskusji. Gdy ktoś użyje wątpliwej jakości argumentu z autorytetu, można mu natychmiast odpowiedzieć na któryś z poniższych sposobów:
– Ale przecież osoba X, na której zdanie się powołujesz, wcale nie jest ekspertem w dziedzinie, w której się wypowiada! Lub: X może i jest autorytetem, ale w innej dziedzinie!
– Cóż, obawiam się, że X, choć jest ekspertem, nie jest w tym przypadku obiektywny (ma interes, aby tak twierdzić; emocje zakłócają mu jasny osąd itp.).
– Przypisujesz X‑owi coś, czego nie powiedział! Tak naprawdę stwierdził on tylko, że…
– Zauważ, że ekspert Y twierdzi coś zupełnie przeciwnego!
Krzysztof A. Wieczorek – adiunkt w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Śląskiego. Interesuje go przede wszystkim tzw. logika nieformalna, teoria argumentacji i perswazji, związki między logiką a psychologią. Prywatnie jest miłośnikiem zwierząt (ale tylko żywych, nie na talerzu). Amatorsko uprawia biegi długodystansowe.
Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska. W pełnej wersji graficznej można go przeczytać > tutaj.
< Powrót do spisu treści numeru.
Przydatny artykuł! Pomaga uzbroić się w repertuar odpowiedzi na argumenty rozmówcy.