Prof. Macor zwróciła uwagę, że przywołane w tytule spotkania sformułowanie die Bestimmung des Menschen (powołanie, przeznaczenie, cel życia człowieka) jest centralne dla myśli niemieckiego Oświecenia. Jako pierwszy użył go w 1748 roku nikomu nieznany przyszły pastor Johann Joachim Spalding (1714–1804). Opublikował on wtedy niewielkie dzieło zatytułowane Betrachtung über die Bestimmung des Menschen. W traktacie tym fikcyjne „ja” prowadzi monolog o poszukiwaniu celu ludzkiej egzystencji, a także postępowania, które mogłoby pomóc w jego osiągnięciu.
Prof. Laura Anna Macor
Spalding przyjął w swojej książce specyficzną perspektywę – unikał wszelkich odniesień do Biblii, ale wielokrotnie cytował autorów klasycznych. Robiąc to, stworzył nowe podejście do religii, filozofii oraz relacji między nimi. Nowatorstwo Spaldinga spowodowało, że Betrachtung über die Bestimmung des Menschen stało się w XVIII wieku wyjątkowo popularne i wpływowe.
Spalding traktował filozofię nie tyle jako badanie teoretyczne, ile jako poszukiwanie właściwego sposobu życia – praktyczną naukę, która kształtuje swoich adeptów i ma im pomóc w odnalezieniu właściwego dla nich miejsca w świecie. W XX wieku praktyczny sposób rozumienia filozofii popularyzowali m.in. Pierre Hadot i Michel Foucault. Obaj wskazywali, że tak właśnie umiłowanie mądrości rozumieli starożytni i że praktyczne oblicze filozofii zostało następnie utracone pod wpływem chrześcijaństwa, a po założeniu uniwersytetów filozofia stała się jedną z dziedzin akademickich.
Prof. Macor wskazała jednak, że praktyczno-performatywne rozumienie filozofii odrodziło się w Europie już w XVIII wieku za sprawą Johanna Joachima Spaldinga. Luterański pastor planował przeformułować religię tak, aby odsłonić to, co sam nazywał „wewnętrzną doskonałością chrześcijaństwa”. Chciał udowodnić, że była ona różna od trwających wtedy akademickich dyskusji dogmatycznych. Głównym sojusznikiem Spaldinga w tym projekcie stał się lord Shaftesbury, który pragnął przywrócić do życia starożytny sposób filozofowania i którego pisma wywierały znaczący wpływ na myślicieli z kręgu niemieckiego Oświecenia.
Spalding nie tylko znał pisma Shaftesbury’ego, lecz także je wydawał i komentował. Od brytyjskiego myśliciela zapożyczył np. koncepcję wrodzonego zmysłu moralnego, dzięki któremu prawda chrześcijańska jest dostępna dla każdego, a w celu jej odnalezienia trzeba przede wszystkim badań własne wnętrze. Z kolei formuły moralne autorów starożytnych – Horacego czy Persjusza – cytowane są już na pierwszych stronach najsłynniejszego dzieła Spaldinga. Autor Betrachtung über die Bestimmung des Menschen, odwołując się do myśli klasycznej, próbuje przekonać swoich czytelników, że aby odpowiedzieć na pytanie o to, jakie jest powołanie człowieka, nie trzeba wychodzić poza własne wnętrze i swoje przyrodzone zdolności.
Zdaniem prof. Macor, Betrachtung über die Bestimmung des Menschen pozostaje dziełem niedocenianym pod kątem wpływu, jaki wywarło na ówczesną filozofię. Drukowano je wielokrotnie, zarówno oficjalnie, jak i nieoficjalnie, a do jego czytelników należeli Schiller, Goethe, Kant czy Fichte – wszyscy oni znali tekst Spaldinga i cytowali go. Tym samym tradycja traktowania filozofii jako praktycznej nauki o dobrym, szczęśliwym życiu znalazła się ponownie w centrum uwagi zachodnich myślicieli.
Opracowanie: Zespół badawczy projektu „Między sekularyzacją a reformą”
Patronat medialny:
„Filozofuj!”
- : Instytut Filozofii UJ, Microsoft Teams
- 26 marca 2021, 16:00–18:00
- Strona internetowa organizatorów
- Wydarzenie na Facebooku
