Historia filozofii nowożytnej Relacje i reportaże

Locke na rozdrożu: Religia i problem spójności filozofii Locke’a. Seminarium prof. Adama Grzelińskiego – relacja

seminarium
23 kwietnia 2020 roku za pośrednictwem internetowej platformy Microsoft Teams odbyło się seminarium badawcze poświęcone filozofii Johna Locke’a. Gościem Instytutu Filozofii UJ był znawca nowożytnej filozofii brytyjskiej prof. Adam Grzeliński z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W seminarium online udział wzięło około dwudziestu słuchaczy.

Na początku swojego wystąpienia prof. Grzeliński streścił stan badań nad filozofią Johna Locke’a, zwracając uwagę na to, że istnieje kilka głównych perspektyw, z jakich analizuje się dzieła brytyjskiego filozofa. Na pierwszy plan wysuwa się zwykle spór Locke’a z Kartezjuszem i nowożytnym racjonalizmem, dyskusje, jakie Locke prowadził w ramach metodologii nauk, na przykład medycyny, wreszcie zaangażowanie polityczne Locke’a, głoszone pod hasłem liberalizmu i tolerancji religijnej. Prof. Grzeliński podkreślił, że na każdej z tych płaszczyzn da się zaobserwować umiarkowanie autora Rozważań dotyczących rozumu ludzkiego. Locke znajdował się na rozdrożu – z jednej strony nie satysfakcjonował go już „stary” XVII-wieczny racjonalizm, z drugiej brakowało mu bezkompromisowości nowej filozofii empirycznej. Krytykował na przykład kartezjańskie pojęcie substancji, ale nie rezygnował z niego całkowicie – ten krok wykonał dopiero David Hume.

Locke badał rozum ludzki tak, jak anatom bada ciało, eksponując jego funkcje (opinia Woltera). Chciał zrekonstruować warunki uzyskiwania wiedzy. Jako empirysta bazował na danych doświadczenia, ale także na świadectwach innych ludzi. Na podstawie relacji podróżników i obserwatorów przyrody w swoich dziełach podawał przykłady istot (chimery, hybrydy), których potwierdzenia próżno byłoby szukać u dzisiejszych przyrodników. Locke uważał, że ocean ludzkiej niewiedzy dopiero musi opaść, żebyśmy zobaczyli, co jest prawdą, a co nie – sądził jednak, że warto gromadzić i badać świadectwa, które wydają się racjonalne.

Także poglądy Locke’a dotyczące tolerancji były zachowawcze – daleko było im do radykalizmu poglądów na przykład współczesnego filozofowi Pierre’a Bayle’a. Wolność wyznawania poglądów religijnych u Locke’a nie obejmowała wszystkich – wyjątkiem byli katolicy i ateiści; pierwsi z powodów politycznych, a drudzy z powodów moralnych.

seminarium

Fot.: prof. Adam Grzeliński (duże zdjęcie), dr Hasse Hämäläinen (góra), dr Przemysław Spryszak (dół) 

Toruński badacz zwrócił uwagę, że jeden z ciekawszych, a rzadko podejmowanych tematów badawczych oferuje Locke’owska filozofia religii. Chociaż Locke przedstawił swoje poglądy w wielu tekstach (na przykład w licznych rozdziałach Rozważań dotyczących rozumu ludzkiego czy The Reasonableness of Christianity), zrekonstruowanie jego poglądów na religię nie jest łatwe. Także i w ich przypadku rzuca się jednak w oczy umiarkowanie filozofa. Locke zwracał się do społeczeństwa zmęczonego długimi wojnami religijnymi. Chciał zachować zarówno tradycję, jak i wiarygodność nauki. Nie wątpił w prawdziwość chrześcijańskiego Objawienia, choć odrzucał kalwiński fideizm. Instancjami weryfikującymi poznanie rzeczywistości nadprzyrodzonej były u niego z jednej strony rozum, a z drugiej – Biblia. Badając Pismo Święte, Locke dopuszczał prawdy przekraczające możliwości ludzkiego rozumu, ale tylko takie, które nie stałyby z nim w sprzeczności. Z tego powodu wierzył na przykład w cuda czy zmartwychwstanie ciał, ale skłaniał się ku antytrynitaryzmowi. Sądził także, że indywidualne wnioski dotyczące spraw wiary powinny być porównywane z wnioskami większej wspólnoty (autorów, badaczy, duchownych) – wtedy zmniejsza się ryzyko popełnienia błędu.

W Locke’owskiej filozofii religii widoczny jest praktycyzm filozofa. Poznanie, zarówno w dziedzinie natury, jak i religii, ma u Locke’a znaczenie praktyczne. Badacze natury pogłębiają naszą znajomość świata, religia jest natomiast uzasadnieniem moralności.

Prof. Grzeliński podkreślał, że wiele logicznych konsekwencji poglądów Locke’a nie zostało przez tego autora wypowiedzianych do końca. Zrobili to dopiero następcy filozofa: lord Shaftesbury, Matthew Tindal czy Anthony Collins. Zachowawczy Locke utorował drogę myślicielom o wiele bardziej radykalnym – deistom, a nawet ateistom.

Drugą część spotkania poświęcono na dyskusję. Omawiano m.in. kwestię wpływów socyniańskich na filozofię Locke’a oraz poglądy filozofa na kwestię tolerancji.

Oprac. Zespół badawczy projektu „Między sekularyzacją a reformą”

Organizator wydarzenia:

Instytut Filozofii UJ przy wsparciu Narodowego Centrum Nauki

: Online – Microsoft Teams
23 kwietnia 2020, 16:00–18:00 Strona internetowa organizatorów
Wydarzenie na Facebooku

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

1 komentarz

Kliknij, aby skomentować

  • J. Locke?! Kolejny krok ku człowiekowi, ludzkości, wiedzy?!
    Na tamtym etapie… Coraz więcej dróg, dróżek, pytań i wątpliwości?!
    Zatem powrót do wiary, religii, chrześcijaństwa?!

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy