Tragiczna wizja świata i pięć sposobów jej przezwyciężania – oto, co przedmiotem swojego zainteresowania w książce Przeciw rozpaczy czyni Wojciech Załuski, filozof i prawnik, pracownik Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Odnośna wizja głosi, iż zasadniczą właściwością rzeczywistości jest napięcie, które powstaje wskutek zderzenia się potencjalnego piękna życia człowieka z tym, co sprawia, że piękno to nie może się ziścić. „Rodzi się” ona wraz z przyjęciem trzech tez: (1) życie ludzkie jest nędzne, ponieważ jest znikome, pozbawione perspektywy nieśmiertelności, zanurzone w nieprzyjaznym/obojętnym świecie, podporządkowane fatum, uwikłane w relacje, o których kształcie decyduje siła; (2) pozytywne wartości etyczne nie zgadzają się ze sobą; (3) istnieje sprawiedliwość kosmiczna. Posiadanie takich przekonań oznacza jedno: rozpacz.
W odpowiedzi na tę rozpacz można, po pierwsze, pogodzić się ze swoim losem. Taka afirmacja kondycji ludzkiej jest konsekwencją albo doświadczenia piękna świata, albo fascynacji procesem stawania się świata, albo poczucia godności człowieka, objawiającego się w buncie wobec absurdu istnienia.
Wtóry sposób radzenia sobie z rozpaczą stanowi hedonizm. Ma on dwie wersje, skrajną i umiarkowaną. Załuski koncentruje się na jego wariancie drugim, epikurejskim, związanym z określoną metafizyką, wedle której przyjemność utożsamia się z jak najmniejszą liczbą doznań przykrych.
Trzecią odpowiedź na tragizm wypracowali stoicy. Zalecali oni obojętność. Modyfikując tragiczną wizję świata, uczniowie Zenona głoszą, że wszelkie pozamoralne piękno życia jest pozorne i że z zależności odeń trzeba się wyzwolić. Drogą prowadzącą do apatii, czyli wolności względem dóbr pozamoralnych, jest wygaszenie, w ramach proponowanej przez stoików terapii, emocji.
Kolejną reakcją w obliczu dramatu życia jest buddyjskie wyrzeczenie. Wyrastając z radykalnie negatywnej oceny wartości egzystencji ludzkiej – buddysta przyjmuje, że wszelka rzeczywistość jest przemijająca i nieosobowa oraz że jest wyłącznie cierpieniem – stanowi ono punkt docelowy w procesie wyzbywania się pragnień i odwracania się od świata.
Ostatnią odpowiedź na tragizm przynosi chrześcijaństwo. To nadzieja. Wyrasta ona stąd, iż chrystianizm relatywizuje wartość doczesności, przyjmując istnienie wieczności. Załuski wskazuje dwanaście przeżyć, które mogą doprowadzić człowieka do przyjęcia orędzia chrześcijańskiego. Zajmując się dwoma zagadnieniami – wiara a światopogląd naturalistyczny oraz nauka a geneza religii – rozprawia się on także z sądem o nieracjonalności wiary religijnej.
Załuski uważa, iż wszystkie analizowane przezeń odpowiedzi na tragizm istnienia ciągle pozostają aktualne. Prezentując je i wskazując ich słabe strony, zdaje się pytać czytelnika: „A jak ty radzisz sobie ze swoim nieszczęsnym położeniem?”.
Pod każdym względem książka napisana jest znakomicie. Czytając ją, można nie tylko uświadomić sobie tragiczność bytu ludzkiego i sposoby jej oswajania, ale także, poprzez przyglądanie się pracy mistrza, rozwinąć swój filozoficzny warsztat.
Wojciech Załuski, Przeciw rozpaczy. O tragicznej wizji świata i sposobach jej przezwyciężania, Copernicus Center Press, Kraków 2014, ss. 275.
Łukasz Libowski – ks. diecezji opolskiej; mgr teologii, lic. filozofii, lic. filologii klasycznej. Obecnie doktorant w Instytucie Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz student studiów magisterskich z filologii klasycznej w Instytucie Literaturoznawstwa tej uczelni. Amator sztuk wszelakich. E‑mail: lukasz.libowski@gmail.com. ORCID: 0000–0001-6175–0823.
Skomentuj