Artykuł Greka i łacina z klasykami

Michał Bizoń: Istota rzeczy

istota rzeczy

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2020 nr 1 (31), s. 42–43. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.


Teksty

τοῦ δὲ λόγου τοῦδ’ἐόντος ἀεὶ ἀξύνετοι γίνονται ἄνθρωποι καὶ πρόσθεν ἢ ἀκοῦσαι καὶ ἀκούσαντες τὸ πρῶτον· γινομένων γὰρ πάντων κατὰ τὸν λόγον τόνδε ἀπείροισιν ἐοίκασι πειρώμενοι καὶ ἐπέων καὶ ἔργων τοιούτων ὁκοίων ἐγὼ διηγεῦμαι κατὰ φύσιν διαιρέων ἕκαστον καὶ φράζων ὅκως ἔχει· τοὺς δὲ ἄλλους ἀνθρώπους λανθάνει ὁκόσα ἐγερθέντες ποιοῦσιν ὅκωσπερ ὁκόσα εὕδοντες ἐπιλανθάνονται. Choć zasada ta jest zawsze faktem, ludzie pozostają jej nieświadomi zarówno zanim o niej usłyszą, jak i gdy usłyszą ją po raz pierwszy. Choć bowiem wszystko staje się według tej zasady, przypominają oni niedoświadczonych, gdy doświadczają słów i czynów takich, o jakich ja rozprawiam, rozdzielając wszystko według natury i mówiąc, jak się rzecz ma. Inni ludzie jednak nie wiedzą, co robią, gdy są na jawie, tak jak niepomni są tego, gdy śpią
[Heraklit, DK B1, tłum. MB].
καὶ κινδυνεύεις, ὦ Εὐθύφρων, ἐρωτώμενος τὸ ὅσιον ὅτι ποτ᾽ ἐστίν, τὴν μὲν οὐσίαν μοι αὐτοῦ οὐ βούλεσθαι δηλῶσαι, πάθος δέ τι περὶ αὐτοῦ λέγειν, ὅτι πέπονθε τοῦτο τὸ ὅσιον, φιλεῖσθαι ὑπὸ πάντων θεῶν. Jest ryzyko, o Eutyfronie, że zapytany o to, czym jest zbożność, nie zechciałeś wyjawić mi jej istoty, lecz wskazałeś na jakąś jej własność, iż zbożność ma tę własność, że jest ulubiona przez wszystkich bogów
[Platon, Eutyfron 11ab, tłum. MB].
καὶ τοῖς γιγνωσκομένοις τοίνυν μὴ μόνον τὸ γιγνώσκεσθαι φάναι ὑπὸ τοῦ ἀγαθοῦ παρεῖναι, ἀλλὰ καὶ τὸ εἶναί τε καὶ τὴν οὐσίαν ὑπ᾽ ἐκείνου αὐτοῖς προσεῖναι, οὐκ οὐσίας ὄντος τοῦ ἀγαθοῦ, ἀλλ᾽ ἔτι ἐπέκεινα τῆς οὐσίας πρεσβείᾳ καὶ δυνάμει ὑπερέχοντος. Zatem okazuje się, iż dobro zapewnia rzeczom poznawanym nie tylko bycie poznawanym, ale także dostarcza im ich bycie i istotę, choć samo dobro nie jest istotą, lecz jest poza istotą, przewyższając ją starszeństwem i mocą
[Platon, Państwo 6.509b, tłum. MB].
ἐπεὶ δ᾽ ἐν ἀρχῇ διειλόμεθα πόσοις ὁρίζομεν τὴν οὐσίαν, καὶ τούτων ἕν τι ἐδόκει εἶναι τὸ τί ἦν εἶναι, θεωρητέον περὶ αὐτοῦ. καὶ πρῶτον εἴπωμεν ἔνια περὶ αὐτοῦ λογικῶς, ὅτι ἐστὶ τὸ τί ἦν εἶναι ἑκάστου ὃ λέγεται καθ᾽ αὑτό. Skoro na początku wydzieliliśmy, ile jest sposobów okreś­lenia substancji, i jednym z nich okazała się być istota, należy to rozpatrzeć. Na początek powiedzmy coś o tym sposobie pod kątem języka. Otóż istotą każdej rzeczy jest to, o czym mówi się jako o czymś samoistnym
[Arystoteles, Metafizyka 7.1029b, tłum. MB].

Komentarz

Od Talesa filozofia jest poszukiwaniem ukrytej natury czy istoty rzeczy. Tzw. filozofowie przyrody chcieli określić, czym jest φύσις (physis, od czasownika φύω, phyō – rosnąć; stąd: natura, to, co rośnie samo z siebie), a Heraklit wprost zapostulował, że rządzona jest ona przez powszechny λόγος (logos – słowo, rozum, argument, zasada). Λόγος jest odpowiedzią na pytanie „jak się rzecz ma”. Pytanie to zadał Sokrates w formie τί ἐστι (ti esti – czym [coś] jest). Jako odpowiedzi szukał, jak stwierdza w platońskim Eutyfronie, nie określenia przypadkowych własności rzeczy, jej πάθη (pathē, sing. πάθος, pathos – cierpienie, dolegliwość; ogólnie: to, co się przytrafia; tu: przypadłość), a jej οὐσία (ousia – zasoby, treść; tu: to, czym rzecz jest, istota). Termin ten powstał przez dodanie abstrakcyjnej końcówki -ία (-ia) do pierwiastka żeńskiego imiesłowu (οὖσα, ousa) od czasownika εἶναι (einai – być). Termin ten przejął Arystoteles, u którego oznacza on przede wszystkim samoistnie istniejącą rzecz, określaną też jako τόδε τι (tode ti – dosł. to właśnie). Czasem jednak Arystoteles używa terminu οὐσία w znaczeniu węższym, odnosząc go do kluczowych własności rzeczy, w przeciwieństwie do jej przypadłości, okreś­­lanych terminem τὸ συμβεβηκός (to symbebēkos, dosł. to, co towarzyszy). W takim użyciu οὐσία jest synonimiczna z idiosynkratycznym zwrotem Arystotelesa τὸ τί ἦν εἶναι (to ti ēn einai) lub w krótszej wersji τὸ τί ἐστι (to ti esti). Bezokolicznik poprzedzony rodzajnikiem urzeczownikowia czynność (τὸ εἶναι – dosł. to być = bycie). Zwrot τί ἦν znaczy dosłownie „co było?”. Imperfectum ἦν oznacza tu nie tyle stan przeszły, co stan trwający w nieokreś­lonym czasie, a więc τί ἦν można też oddać jako „co jest [ciągle]?”. Zwrot ten dookreśla owo „bycie”, podobnie jak w określeniu τὸ ἀγαθῷ εἶναι (Arystoteles, Analityki wtóre 67b12) wyraz ἀγαθῷ (agathōi – celownik od słowa ἀγαθόν, agathon – dobro) dookreś­la bycie – jest to „bycie (dla) dobra”, „to, jak dobro jest”. Podobnie Arystoteles powie o byciu wielkości, ciała, wody (O duszy 429b10-220). „Bycie τί ἦν” to zatem „bycie (dla) tego, co jest [ciągle]”; „to, jak (rzecz) jest ciągle (tym, czym jest)”. Jest to ta własność, która stale określa rzecz i dzięki której rzecz ta jest samoistna (καθ’αὑτό, kath’ hauto – dosł. według [czegoś] samego), w odróżnieniu od jej przypadłości, które mogą, ale nie muszą jej towarzyszyć i wymagają jej, aby istnieć (a więc nie są samoistne). W zwięźlejszej wersji tego zwrotu, τὸ τί ἐστι, widać, że stanowi on odpowiedź na sokratejskie pytanie τί ἐστι „czym [coś] jest?”. Otóż jest to τὸ τί ἐστι = τὸ τί ἦν εἶναι – własność dająca rzeczy jej bycie, jej istota.


Michał Bizoń – absolwent fizyki i filologii klasycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Doktor filozofii. Pracownik Instytutu Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Specjalizuje się w historii pojęcia wolnej woli w starożytności i średniowieczu.

Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.

< Powrót do spisu treści numeru.

Ilustracja: Florianen vinsi’Siegereith

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

3 komentarze

Kliknij, aby skomentować

  • To nie jest łatwe (w swej istocie;) Pytanie czy da się troszeczkę prościej, bo chyba trzeba należeć do Mensy by to pojąć 😉 Einstein stwierdził kiedyś: “Jeśli nie potrafisz wytłumaczyć czegoś w prosty sposób, to znaczy, że tak naprawdę tego nie rozumiesz”. A przyznam się, nie rozumiem tego.

  • Do Autora, MB: A co jest na ten przykład istotą współczesnego telefonu komórkowego, komputera, tableta czy innego neta?! Pamięć, twardy dysk, karta, serwer, zasilanie, router, a może samo wi fi?! W dalsze szczegóły nie wnikam cha cha, bo to aż nie wypada tak zaglądać, pod spód cha cha.
    Łacinnicy górą i rządzą! Łacina i greka są ok! Łacina wiecznie żywa, choć martwa.
    Semper eadem, sed aliter.
    Vita brevis, ars longa.
    Pozdrowienia!

  • W przeciwieństwie do świata i ludzi starożytności, dziś rzeczy są pozbawione swej istoty…

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy