Natasza Szutta: Przetrwają najżyczliwsi [recenzja]

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2023 nr 4 (52), s. 53. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.

Brian Hare i Vanessa Woods w książce pt. Przetrwają najżyczliwsi. Jak ewolucja wyjaśnia istotę człowieczeństwa? piszą, że wbrew powszechnym opiniom na temat ewolucyjnego przystosowania przeżyją nie ci najsilniejsi, lecz ci najbardziej otwarci na przyjaźń i współpracę, dzięki której rozwija się cała wspólnota. Agresja połączona z pragnieniem bycia najsilniejszym i największym wcale nie popłaca, przeciwnie – wiąże się z ogromnym stresem, który bardzo osłabia układ odpornościowy i może negatywnie wpływać na liczbę potomstwa. Nadto wystawia na niebezpieczeństwo utraty zdrowia lub życia.

Naszą ludzką „supermocą” jest umiejętność komunikacji, dzięki której potrafimy korzystać z wiedzy poprzednich pokoleń. Jest ona fundamentem wszelkich form kultury i nauki. Z jednej strony wyewoluował z niej wyrafinowany język, z drugiej zaawansowane technologie. Dzięki komunikacji, która umożliwia współpracę, homo sapiens byli w stanie rozwijać się w obszarach niedostępnych dla innych inteligentnych gatunków. Chodzi tu o komunikację zarówno werbalną, jak i niewerbalną, która obejmuje wzajemne odczytywanie swoich emocji, co z kolei umożliwia rozumienie bardzo złożonych sytuacji społecznych, a w konsekwencji unikatowy poziom współpracy. To przyjazne nastawienie do siebie nawzajem autorzy nazywają formą „udomowienia”, które ma także swoje mroczne wymiary.

Przyjazne nastawienie wobec członków swojej grupy społecznej w sytuacji zagrożenia może powodować dehumanizację obcych, wzmagać strach i agresję wobec nich oraz wywoływać zachowania ksenofobiczne. Doskonałym potwierdzeniem występowania tego zjawiska są akty ludobójstwa, które miały miejsce m.in. w Rwandzie, Kongu, a obecnie dzieją się w Ukrainie. Wieloletnie badania pozwalają na sformułowanie wniosku, że człowiek ma ogromny potencjał do bycia przyjaznym, okazywania współczucia i pomocy członkom swojej grupy społecznej oraz okrucieństwa i przemocy wobec obcych. Ważnym buforem pomiędzy pojawieniem się jakiejś negatywnej myśli a działaniem jest samokontrola. Dzięki niej potrafimy hamować nasze niepożądane reakcje emocjonalne, a wielkość i budowa mózgu człowieka pozwalają nam na znaczne zwiększanie jej zasobów.

Książka Briana Hare’a i Vanessy Woods może zainspirować do wielu ciekawych dyskusji w obszarze zarówno psychologii, jak i filozofii.

Brian Hare, Vanessa Woods, Przetrwają najżyczliwsi. Jak ewolucja wyjaśnia istotę człowieczeństwa?, Copernicus Center Press, Kraków 2022, 280 s.

Natasza Szutta – dr hab. filozofii, prof. UG. Pracuje w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Gdańskiego. Specjalizuje się w etyce, metaetyce i psychologii moralności. Pasje: literatura, muzyka, góry i nade wszystko własne dzieci.