Natasza Szutta:Sens życia i jego znaczenie [recenzja]

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2022 nr 4 (46), s. 53. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.

Filozofowie od wieków zajmowali się zagadnieniem sensu życia. Susan Wolf w książce pt. Sens życia i jego znaczenie proponuje swoiste rozumienie sensu życia jako dopasowanego spełnienia. Tym, co najciekawsze i jednocześnie najbardziej kontrowersyjne w jej ujęciu, jest przekonanie, że sens życia nie może mieć jedynie wymiaru subiektywnego. Samo poczucie sensowności swojego życia nie wystarczy, by można je za takie uważać. Subiektywne rezonowanie musi zawsze współgrać z obiektywną wartością.

Susan Wolf: Nie chciałabym, by moje dzieci wyrosły na moralnych świętych [wywiad]

Sens – pisze Wolf – jest potocznie rozumiany jako rodzaj głębi – wymiar wartości, której możemy pragnąć zarówno dla siebie, jak i naszych bliskich. Nie da się ona zredukować ani do szczęścia, które Wolf postrzega w perspektywie wyłącznie subiektywnej, ani moralności, która – jej zdaniem – powinna być ujmowana z perspektywy neutralnej. Sens musi wyrastać z obiektów wartych miłości oraz zaangażowania. Przy czym samo zaangażowanie niewiele znaczy, jeśli jego obiekt nie jest zaangażowania warty. Ktoś może cały dzień oddawać się z lubością jakiejś czynności (np. palić marihuanę czy rozwiązywać krzyżówki), jednak to – zdaniem Wolf – nie wystarczy, by powiedzieć, że wiedzie on sensowne życie.

Wolf ma świadomość, że największy problem jej ujęcia stanowi odpowiedź na pytanie, co jest warte zaangażowania. Pisze o konieczności zaangażowania się w „coś większego od nas samych”, czyli coś od nas niezależnego, wartościowego samego w sobie, co daje się dostrzec „z perspektywy znikąd” czy „boskiego punktu widzenia”.

Obiektywna wartość – zdaniem Wolf – musi odznaczać się jakimś poziomem użyteczności – urzeczywistniać lub rozwijać czyjś potencjał. Wolf ilustruje to przykładami jedzenia dobrej czekolady, oglądania wesołego serialu czy chodzenia po lesie, które są dobre wyłącznie dla mnie, ale nie urzeczywistniają żadnej korzyści ani wartości dla innych, natomiast pomaganie komuś czy pisanie książki posiada wartość przynajmniej częściowo niezależną od sprawcy i jego punktu widzenia. Co ciekawe, może mieć sens, nawet jeśli sam ów sprawca w tym sensu nie dostrzega. Tu Wolf powołuje się na Lwa Tołstoja czy Boba Dylana, którzy w niektórych okresach swego życia uważali swoją twórczość za bezwartościową. Jednocześnie wielu ich czytelników i słuchaczy nigdy nie miało żadnych wątpliwości co do wartości ich dorobku.

Natasza Szutta: Syzyf a sens życia [filozofia w literaturze]

Znalezienie klucza do określenia wykładni obiektywności nie jest łatwe i filozofowie się nad tym biedzą od wieków. Wolf bliżej do rozwiązania eksperckiego – „kompetentnego sędziego”, kogoś rozumnego, spostrzegawczego, wrażliwego, wykształconego niż rozwiązania intersubiektywnego – czyli większościowego, ponieważ historia pokazuje, że całe społeczeństwa mogły ulegać indoktrynacji i manipulacji. Autorka ma jednak świadomość, że przyjęte przez nią rozwiązanie może generować liczne kontrowersje.

Susan Wolf, Sens życia i jego znaczenie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2018, ss. 240.

Natasza Szutta – dr hab. filozofii, prof. UG. Pracuje w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Gdańskiego. Specjalizuje się w etyce, metaetyce i psychologii moralności. Pasje: literatura, muzyka, góry i nade wszystko własne dzieci.