Najważniejszym z nich jest austriacko-brytyjski filozof Karl R. Popper (1902–1994), który twierdził, że racjonalne badanie, a w szczególności badanie naukowe, nie jest kwestią ustalenia prawdy, lecz wyeliminowania fałszu:
„nauka nie stanowi systemu pewnych czy dobrze ustalonych zdań, nie stanowi też systemu nieprzerwanie zmierzającego ku stanowi ostatecznemu. Nauka nie jest wiedzą (episteme); nigdy nie może rościć pretensji do osiągnięcia prawdy lub nawet takiego jej substytutu, jakim jest prawdopodobieństwo […] Nie wiemy; możemy się tylko domyślać. A domysły nasze kierowane są nienaukową, metafizyczną wiarą w prawa, w prawidłowości, które możemy odsłonić-odkryć […] Przyjęta przez nas metoda badawcza nie polega na ich obronie po to, by dowieść, iż mieliśmy rację. Wprost przeciwnie, staramy się je obalić. Posługując się wszelkim orężem z naszego logicznego, matematycznego i technicznego arsenału, staramy się dowieść fałszywości własnych antycypacji po to, aby w ich miejsce sformułować nowe antycypacje nieuzasadnione i nieuzasadnialne nowe «lekkomyślne i przedwczesne» przesądy, jak drwiąco nazwał je Bacon”.
Widząc, że nauka zazwyczaj rozwija się w ten sposób, że późniejsze teorie uzupełniają swoje wcześniejsze, nieadekwatne wersje, Popper uznał eliminację błędu za sedno dociekań, a wykrywanie fałszu za drogę do postępu.
Stanowisko Poppera przypomina zasadę eliminacji stosowaną przez Sherlocka Holmesa: „Kiedy wyeliminujesz wszystkie inne możliwości, to, co pozostaje, choć mało prawdopodobne, musi być prawdą”.
Preferowanie przez Poppera eliminacji fałszu, mimo swej pozornej atrakcyjności, nie jest bezproblemowe. Albowiem tylko wtedy, gdy znamy skończony zbiór wszystkich możliwości, eliminacja błędnych opcji zbliża nas do prawdy. Ilekroć ten zbiór możliwości jest nieokreślony — lub nawet, z tego co wiemy, nieskończony — eliminacja poprzez falsyfikację jest bezowocnym procesem, który nie zbliży nas do rozwiązania. W wyobrażonych warunkach — jak w klasycznych kryminałach Agathy Christie — eliminowanie kolejnych podejrzanych z pewnością doprowadzi nas do lokaja, który popełnił zbrodnię. W przypadku jednak szukania prawdziwego mordercy na ulicach Chicago — nie mówiąc już o szukaniu lekarstwa na przeziębienie — eliminacja możliwości jedna po drugiej nie wchodzi w rachubę.
Na długo przed Popperem C.S. Peirce podkreślił, że eliminacja fałszu będzie mało przydatna w poszukiwaniu prawdy, jeśli nie ograniczy się zbioru otwartych możliwości do tych, które są z natury bardziej prawdopodobne i obiecujące. Falsyfikacjonistyczna metoda dociekań Poppera wymaga, aby prawdziwa odpowiedź znajdowała się w uprzednio wyznaczonym zbiorze opcji. Warunek ten jest rzadko spełniony, a w nauce właściwie niemożliwy do spełnienia, ponieważ prawda przypomina w niej igłę w wielkim stogu siana.
przełożyła Aneta Rumak
Warto doczytać:
- N. Rescher, Popper’s falsity, w: tenże, A Journey through Philosophy , w: tenże, 101 Anecdotes, Pittsburgh: University of Pittsburgh Press 2015, s. 244-–245.
Przekład za zgodą Autora i Wydawcy.
Nicholas Rescher – ur. w 1928, zm. w 2024 roku, amerykański filozof związany z Uniwersytetem w Pittsburghu, gdzie kierował Centrum Filozofii Nauki. Autor niemal 100 książek oraz 400 artykułów, w których poruszał zagadnienia z zakresu logiki, epistemologii, filozofii nauki, metafizyki i etyki.
Grafika: Wikimedia Commons
Prowadzenie portalu filozofuj.eu – finansowanie
Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu „Społeczna Odpowiedzialność Nauki II”.
Skomentuj