W piątkowy wieczór, 25 października 1946 r. grupa dyskusyjna filozofów spotkała się w Cambridge Moral Science Club, aby wysłuchać przeglądowego wykładu Karla Poppera (1902–1994) pod tytułem „Czy istnieją problemy filozoficzne?”. Wśród obecnych byli Bertrand Russell (1872–1970) i Ludwig Wittgenstein (1889–1951), dwaj najbardziej znani filozofowie tamtych czasów.
Temat Poppera był wymierzony bezpośrednio w Wittgensteina — powszechnie postrzeganego jako filozoficzny nihilista, który uważał zbiór tradycyjnych problemów filozoficznych za wynik błędnego rozumieniu faktów i języka. Problemy te, o ile w ogóle mają sens, wkraczają na obszar zarezerwowany dla nauki.
Sekretarz stowarzyszenia zanotował przebieg dyskusji:
„Popper: Wittgenstein i jego szkoła nigdy nie przekraczają granic preliminariów – dla których domagali się miana filozofii – nie docierając do poważniejszych problemów filozoficznych […] podał kilka przykładów trudności, których rozwiązanie wymagało drążenia pod powierzchnią języka.
Wittgenstein: To nic innego jak tylko problemy czysto matematyczne lub socjologiczne.
Publ. Nieprzekonana przykładami Poppera. Atmosf. naelektryzowana. Spór o odbiegającym od normy natężeniu. Niektórzy bardzo hałaśliwi”.
Po wykładzie Poppera Wittgenstein wstał, aby odpowiedzieć. To, co się wydarzyło, zostało opisane w następujący sposób:
„…ręka Wittgensteina powędrowała w kierunku kominka i zacisnęła się wokół uchwytu pogrzebacza, którego czubek oblepiony był popiołem i drobnym żużlem, tak jak porzucił go Braithwaite. Wykładowca przyglądał się z niepokojem, jak Wittgenstein uniósł ten przedmiot i zaczął nim wykonywać konwulsyjne pchnięcia, akcentując swoje stwierdzenia. Braithwaite widział już wcześniej takie zachowanie profesora. Jednak tym razem Wittgenstein wydawał się szczególnie wzburzony – a nawet sprawiał wrażenie, że czuje się źle w sensie fizycznym – być może nie będąc przyzwyczajony do tego, aby gość punktował jego wypowiedzi. Na tym etapie zebrania Wittgenstein bywał już zazwyczaj w największym ferworze elokwencji, na co ludzie utyskiwali za jego plecami […] Zdarzenia zaczęły się trochę wymykać spod kontroli. Ktoś – może to był Russell – powiedział: „Wittgenstein, niechże pan odłoży ten pogrzebacz”…Za Wittgensteinem trzasnęły drzwi”.
Z tego niezwykłego epizodu można wyciągnąć kilka pouczających lekcji. Pierwszą z nich jest to, że niektóre problemy filozoficzne są tak szeroko i odważnie kwestionowane, jak natura samej filozofii: jej misja, metody i perspektywy. Mamy tu więc do czynienia z czymś, co – tym bardziej ciekawe — samo w sobie jest jednym z kluczowych pytań filozofii, a mianowicie: „Co stanowi właściwe filozoficzne pytanie lub problem?”.
Historyczna odpowiedź na to pytanie odwołuje się do tego, co zawsze było uważane za jedną z głównych form ludzkich dążeń, a mianowicie do kwestii przekonania, działania, oceny i praktyki. Idąc w tym kierunku, można by zadać następujące pytania: Czy wszystkie przekonania są równowartościowe? Czy też istnieją ważne względy wskazujące, że niektóre z nich są lepiej uzasadnione niż inne? A jeśli tak, to o jakie względy tutaj chodzi? Oczywiście analogiczne pytania można postawić odnośnie trzech pozostałych zagadnień.
Istnieją bez wątpienia liczne jednostki o sympatiach scjentystycznych, które (wraz z Wittgensteinem) utrzymują, że jeśli pytanie w ogóle jest sensowne (lub, jak wolą mówić, ma znaczenie empiryczne), to po odpowiedź na nie wypada zwrócić się do nauki. Nader oczywisty problem polega jednak na tym, że po prostu nie ma nauki, która zajmowałaby się pytaniami tego rodzaju.
przełożyła Aneta Rumak
Warto doczytać:
- D. Edmonds, J. Eidinow, Pogrzebacz Wittgensteina, przeł. L. Niedzielski, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA, Warszawa 2002.
- N. Rescher, Wittgenstein’s poker, w: tenże, A Journey through Philosophy in 101 Anecdotes, University of Pittsburgh Press, Pittsburgh 2015, s. 225—227.
Przekład za zgodą Autora i Wydawcy.
Nicholas Rescher – ur. w 1928, zm. w 2024 roku, amerykański filozof związany z Uniwersytetem w Pittsburghu, gdzie kierował Centrum Filozofii Nauki. Autor niemal 100 książek oraz 400 artykułów, w których poruszał zagadnienia z zakresu logiki, epistemologii, filozofii nauki, metafizyki i etyki.
Grafika: Wikimedia Commons
Prowadzenie portalu filozofuj.eu – finansowanie
Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu „Społeczna Odpowiedzialność Nauki II”.
Skomentuj