Słowa kluczowe: paradoks kłamcy, granice języka, problemy semantyczne
Angielski logik, teolog, architekt i polimat Henry Aldrich (1647–1710), który był wicekanclerzem Uniwersytetu Oksfordzkiego na początku lat dziewięćdziesiątych XVI w., lubił kalambury i łamigłówki. W dziedzinie logiki zainaugurował ideę „paradoksów ramkowych”, przedstawiając następujący prosty przykład:
|
Każde zdanie zapisane w tej ramce jest fałszywe. |
Paradoks jest tutaj oczywisty – jeśli zdanie w ramce jest prawdziwe, to jest fałszywe; ale jeśli jest fałszywe, to jest prawdziwe. Aby uciec od tego problemu, sugeruje się niekiedy, że zdanie, o którym mowa, jest bezsensowne, a zatem nie jest ani prawdziwe, ani fałszywe. Ale wówczas pojawia się paradoks podwójnej ramki:
| (1) | (2) |
| Każde zdanie zapisane w ramce (2) jest fałszywe. | Każde zdanie zapisane w ramce (1) jest fałszywe. |
Tu ponownie pojawia się wyraźny konflikt logiczny. Jednakże tym razem trudno jest odrzucić te twierdzenia jako bezsensowne. W końcu zdanie z ramki (1) – dokładnie to samo, niezmienione zdanie – jest bezproblemowe, gdy ramka (2) zawiera zdanie: „Dwa plus dwa to cztery”.
Najlepszym rozwiązaniem w tym przypadku byłoby uznanie przytoczonych zdań za zależne od kontekstu, a nie za niezmienne. Podobnie jak w zdaniu: „Tutaj pada deszcz” wyrażenie „tutaj” podlega nieskończenie wielu uściśleniom zależnie od kontekstu, a w zdaniu: „Teraz pada deszcz” wyrażenie „teraz” podlega nieskończenie wielu uściśleniom, tak zdania w ramkach wydają się podlegać nieskończenie wielu uściśleniom i stają się dobrze zdefiniowane dopiero w kontekście, w zależności od treści drugiej ramki. Zgodnie z tym podejściem omawiane złożenia słów nie stanowią sensownych zdań, dopóki nie zostaną umieszczone w określonym kontekście, który nada im treść.
Płynie z tego ogólniejszy morał, że język to niedoskonałe narzędzie i czasem w trakcie nadawania właściwego sensu temu, co się komunikuje, wychodzą na jaw początkowo niewidoczne komplikacje. Wypowiedź, która w jednej sytuacji stanowi całkowicie sensowne twierdzenie, w innym kontekście może się zmienić w coś niezrozumiałego. Język, nieodzowne narzędzie naszego myślenia, czasem okazuje się zdradliwym sprzymierzeńcem.
Przełożyła Kamila Nowak
Warto doczytać:
N. Rescher, Lasswitz’s Library, w: tenże, A Journey through Philosophy in 101 Anecdotes, Pittsburgh: University of Pittsburgh Press 2015, s. 141–142.
Nicholas Rescher – ur. w 1928, zm. w 2024 roku, amerykański filozof związany z Uniwersytetem w Pittsburghu, gdzie kierował Centrum Filozofii Nauki. Autor niemal 100 książek oraz 400 artykułów, w których poruszał zagadnienia z zakresu logiki, epistemologii, filozofii nauki, metafizyki i etyki.
Przekład za zgodą Autora i Wydawcy.
Lead pochodzi od redakcji.
Grafika: WikiArt ( Arthur Rackham, Curiouser and curiouser)
Prowadzenie portalu filozofuj.eu – finansowanie
Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu „Społeczna Odpowiedzialność Nauki II”.
Skomentuj