O prof. Andrzeju Wiśniewskim w Sięgając po niezbadane

Z okazji 30-lecia działalności Fundacji na rzecz Nauki Polskiej ukazała się publikacja jubileuszowa Sięgając po niezbadane. Osiągnięcia naukowe współfinansowane przez FNP. W książce znajdziemy opowieść o wybitnych polskich badaczach i ich odkryciach, które odbiły się szerokim echem w światowej nauce. Wśród wspomnianych naukowców znalazł się filozof, prof. Andrzej Wiśniewski z UAM. Studio DTP Academicon dołożyło swoją cegiełkę do powstania publikacji – zaprojektowaliśmy okładkę, opracowaliśmy książkę redakcyjnie i typograficznie, zrobiliśmy skład i łamanie.

Premiera książki odbyła się 12 kwietnia 2022. Towarzyszyła jej otwarta dyskusja z udziałem m.in. bohaterów publikacji, którą poprowadzili prof. Krzysztof Meissner, wybitny fizyk oraz popularyzator nauki, oraz dr Patrycja Dołowy, jedna ze współautorek książki, dziennikarka naukowa i pisarka.

Książka Sięgając po niezbadane. Osiągnięcia naukowe współfinansowane przez FNP prezentuje dokonania trzydziestu polskich uczonych, laureatów Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej – przedstawicieli szeroko rozumianych nauk ścisłych, jak i humanistycznych i społecznych. Wśród zaprezentowanych badaczy jest jeden przedstawiciel filozofii: prof. Andrzej Wiśniewski z Wydziału Psychologii i Kognitywistyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Prof. Wiśniewski, uznawany za ojca polskiej szkoły logiki pytań, otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w obszarze nauk humanistycznych i społecznych w roku 2019 za opracowanie koncepcji inferencyjnej (czyli dotyczącej wnioskowań) logiki erotetycznej (erotetyka jest jednym z działów logiki, który zajmuje się pytaniami), która stanowi nowy paradygmat w logicznej teorii pytań (obecnie jeden z trzech głównych).

Opracowana przez profesora w latach 90. XX wieku koncepcja dostarcza formalnych narzędzi umożliwiających modelowanie zjawiska powstawania pytań w procesie badawczym, w tym celu m.in. charakteryzując logicznie poprawne wnioskowania erotetyczne. To ostatnie zadanie jest trudne. Ponieważ o pytaniach nie możemy powiedzieć, że są prawdziwe albo fałszywe, poprawnych wnioskowań prowadzących do uzyskania pytań nie można opisać, korzystając wyłącznie z aparatury pojęciowej logik zdań oznajmujących. Potrzeba nowych pojęć, których dostarcza właśnie inferencyjna logika erotetyczna. Opracowana przez profesora w jej ramach tzw. minimalna semantyka erotetyczna umożliwia ścisłe określenie pojęcia trafność pytania, ale też wyróżnienie rodzajów założeń pytań, typów odpowiedzi itd.

Logika prof. Wiśniewskiego dostarcza też tzw. erotetycznych scenariuszy poszukiwań. Te obiekty formalne w postaci drzew charakteryzują rozkład pytania głównego na pytania pomocnicze oraz wskazują, jakie kolejne pytania pomocnicze należy postawiać w przypadku uzyskania danych odpowiedzi na wcześniejsze pytania pomocnicze.

Teoria opracowana przez prof. Wiśniewskiego ma szerokie zastosowanie w praktyce, w tym w technice. Można ją stosować np. w obszarze uczenia maszynowego (np. badanie użyteczności pytań w ramach modelowania tzw. kooperatywnego stawiania pytań), rozwijania sztucznej inteligencji, ulepszania internetowych wyszukiwarek czy skutecznej analizy baz danych.

Andrzej Wiśniewski – prof., dr hab., pracownik Zakładu Logiki i Kognitywistyki UAM; ukończył studia filozoficzne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie się również doktoryzował. Stopień doktora habilitowanego uzyskał w 1991 r. na podstawie dysertacji Stawianie pytań: logika i racjonalność; w roku 1999 otrzymał tytuł profesora. Laureat programów m.in. MISTRZ Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz „Maestro” Narodowego Centrum Nauki; odznaczony nagrodą Ministra Edukacji Narodowej, nagrodą Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Jest autorem pięciu monografii, z których najnowsza to Questions, Inferences, and Scenarios (Pytania, wnioskowania i scenariusze, Londyn 2013) i około 50 artykułów.