Pasja przybliżania filozoficznego myślenia dzieciom w Europie

Istnieje wiele dobrych powodów, dla których warto uprawiać filozofię z dziećmi, (...) ich sednem jest idea uczenia się rzetelnego myślenia wspólnie z innymi ludźmi – powiedziała w rozmowie z Łukaszem Krzywoniem Emma Worley, przewodniczącą stowarzyszenia SOPHIA.

Łukasz Krzywoń: Jesteś przewodniczącą stowarzyszenia SOPHIA – europejskiej sieci filozofów pracujących z dziećmi – które miałem przyjemność zaprosić w zeszłym roku do Galway w Irlandii. Jak zaczęła się Twoja osobista przygoda z filozofią dla dzieci?

Emma Worley: Zaczęła się, gdy poznałam Pete’a w 2001 roku. Był wówczas nauczycielem gry na gitarze, ale chciał zajmować się filozofią dla dzieci, ponieważ filozofia pomogła mu wrócić do edukacji i pomyślał, że może pomagać dzieciom lepiej zrozumieć więcej tematów. Kiedy spotkałam Pete’a nawet nie słyszałam o filozofii, więc był to dla mnie nowy grunt. Zachęciłam go, żeby spróbował, a on skontaktował się ze szkołami, w których pracował jako nauczyciel gry na gitarze, aby sprawdzić, czy będą zainteresowani – no i byli. Reszta to już historia!

Pete i ja zdecydowaliśmy się założyć w 2007 r. projekt o nazwie The Philosophy Shop, aby przeszkolić innych absolwentów filozofii w tym, co robił Pete, i mieliśmy nadzieję, że uda nam się dotrzeć do większej liczby dzieci w szkołach. Chcieliśmy również wykorzystać filozofię w innych obszarach – takich jak poradnictwo filozoficzne, a także w społeczności i biznesie. Założyliśmy spotykającą się co miesiąc grupę filozoficzną dla dorosłych, która trwa do dziś, a ostatnio spotkanie odbyło się online!

W 2010 roku The Philosophy Shop zmienił nazwę na The Philosophy Foundation i staliśmy się organizacją pożytku publicznego – nadal mamy te same cele: przybliżać wszystkim filozofię i umiejętności filozoficzne.

Czy możesz nam opowiedzieć trochę o historii i misji sieci SOPHIA?

Sieć SOPHIA – czyli Europejska Fundacja na rzecz Rozwoju Filozofii z Dziećmi (aby nadać jej pełną nazwę) została założona w 1993 roku w Holandii. W latach osiemdziesiątych powstało wiele ośrodków zajmujących się rozwojem filozofii z dziećmi (P4C) w różnych krajach europejskich. Niektóre wyrosły niezależnie, a inne powstały, aby powielać pracę Matthew Lipmana prowadzoną w Stanach Zjednoczonych.

Catherine McCall [przewodniczącą EPIC — The European Philosophical Inquiry Centre; w latach 1996–2014 przewodnicząca stowarzyszenia SOPHIA; zobacz nasz wywiad – przyp. red.] wspominała mi kiedyś, że SOPHIA powstała częściowo po to, by odróżnić się od P4C Lipmana, ponieważ ludzie chcieli wypróbować różnych sposobów uprawiania filozofii z dziećmi lub uważali, że materiał Lipmana nie przekłada się tak łatwo na inne, europejskie realia. I tak, chociaż wielu trenowało u Lipmana lub pracowało z nim w Montclair, chcieli oni odkrywać inne sposoby filozoficznej pracy z dziećmi. Nasze motto jest ściśle powiązane z mottem Unii Europejskiej: „Jedność w różnorodności”, które, moim zdaniem dobrze opisuje społeczności badawcze. To pluralistyczna organizacja, co jest dla mnie naprawdę krzepiące.

SOPHIA przeszła wiele zmian instytucjonalnych, ale teraz jest to sieć prowadzona dla członków przez członków organizacji. To miejsce, w którym ludzie mogą wymieniać się metodami, wypróbowywać nowe pomysły oraz współpracować z innymi praktykami i ekspertami, aby pomóc nam wszystkim doskonalić się i rozwijać.

Czy wiesz, ile krajów ma swoich przedstawicieli w sieci?

To bardzo dobre pytanie. Powiedziałbym, że około 20 krajów europejskich jest obecnie częścią sieci. Na naszej mapie reprezentowanych jest 14 krajów europejskich, ale wiem, że mamy ludzi z innych krajów, których nie ma na naszej mapie. Mamy też kilka innych krajów spoza Europy, co dodatkowo zwiększa różnorodność. Teraz nasze spotkania odbywają się online.

Który kraj, według ciebie, ma filozofię dla dzieci (w jakikolwiek sposób ją rozumiesz) najlepiej osadzoną w systemie edukacji? Co moglibyśmy powielić w innych krajach i jak? Czy jest jakiś dobry przykład gdzieś w Europie?

Wiesz, to naprawdę trudne pytanie, ponieważ każda organizacja i każda osoba mają swój własny sposób pracy w systemie edukacyjnym swojego kraju. Wiem, że w Hiszpanii jest dość dużo filozofowania w szkole, ale głównie w formie Lipmanowskiej. Sporo treści filozoficznych jest też w samym ich programie nauczania. Matura francuska i matura międzynarodowa zawierają wiele filozofii. Oczywiście Irlandia ma nowy program nauczania filozofii umieszczony w ogólnym programie nauczania w szkolnictwie średnim. Wydaje mi się, że w Belgii wykonano ostatnio jakieś pracę, próbując oficjalnie włączyć filozofię do programu nauczania. W Holandii trwają prace nad stworzeniem standardu praktyki filozoficznej, którą można będzie wcielać w pracę szkół. W Szkocji program nauczania opiera się na zaznajomieniu z myślą filozoficzną, a w Anglii szkoli się nauczycieli lub wysyła się filozofów do szkół, aby pomagali w nauczaniu filozofii większej liczby dzieci. Myślę, że filozofia istnieje w edukacji na wiele różnych sposobów w wielu różnych miejscach w całej Europie.

Osobiście nie jestem pewna, czy rządy powinny angażować się w działania na rzecz włączenia filozofii do programu nauczania danego kraju. Głównie dlatego, że pojawienie się biurokracji związanej z takim odgórnym posunięciem może oznaczać katastrofę dla ruchu. Pomocne byłoby jednak wspieranie i zachęcanie nauczycieli oraz szkół do wprowadzania zajęć filozoficznych.

SOPHIA to wyjątkowa grupa ludzi. Na naszych corocznych spotkaniach panuje niezwykła atmosfera: bardzo ciepła, przyjazna, prawie rodzinna. Czy uważasz, że jest jakaś cecha charakteru, którą dzielą niektórzy ludzie praktykujący filozofię z dziećmi? Co sprawia, że są wyjątkowi?

Myślę, że wśród członków SOPHIA istnieją wspólne cechy charakteru (ale także różnorodność jednostek!). Jest to otwartość, chęć słuchania i uczenia się od siebie nawzajem oraz pasja do wspólnego filozofowania. To spadek po tych, którzy pomogli w uruchomieniu przedsięwzięcia, takich jak Catherine McCall i Pieter Mostert, a którzy do dziś są częścią SOPHIA.

To, co jest wyjątkowe w SOPHIA i jej członkach, to ujawnianie się umiejętności filozoficznego dociekania poprzez ich działania i zachowanie: konstruktywna, przyjacielska krytyka, współpraca. Dla mnie najważniejsza jest otwartość. Członkowie przyjeżdżają z całej Europy, pochodzą z różnych kultur i mają różne ideały. Ale wszyscy spędzamy czas na poznawaniu się i dowiadywaniu się o naszych różnicach i podobieństwach, zamiast tylko krytykować nawzajem swoją zawodową praktykę – chociaż tak się też dzieje! Kwestionujemy się nawzajem i upewniamy się, że robimy wszystko, co w naszej mocy, w takich warunkach, jakie oferuje każdy kraj.

Spotkanie SOPHIA w Galway w Irlandii, 2019 r., fot. Łukasz Krzywoń

Wierzę, że w pracy, którą wykonujemy, filozofując z dziećmi, istnieje duch dzielenia się oraz duch wspólnoty. Bierzemy w tym udział jako społeczność i cenimy obecność każdego. Będąc przewodniczącą tej organizacji, musisz także wierzyć w wartość filozofowania z dziećmi. Dlaczego to jest ważne? Co ten wyjątkowy sposób nauczania i interakcji z dziećmi ma do zaoferowania w edukacji?

Istnieje wiele dobrych powodów, dla których warto uprawiać filozofię z dziećmi, a których tutaj nie wymienię, ale ich sednem jest idea uczenia się rzetelnego myślenia wspólnie z innymi ludźmi. Czuję, że świat potrzebuje tego bardziej niż kiedykolwiek. Wydaje się, że świat stał się bardzo agresywny, co widać w naszej polityce i mediach. Ludziom nie jest łatwo rozmawiać z innymi, z tymi którzy patrzą z innej perspektywy, nie wiedzą jak się nawzajem słuchać lub jak jasno wyrażać siebie. Myślę, że dla mnie to jest dokładnie to, co może dla naszych społeczności uczynić filozofowanie jako rozmawianie. Chodzi o głębszy wgląd, rozwijanie zrozumienia siebie i innych, a także otaczającego nas świata. Filozofia może pomóc rozwinąć niezwykle ważne umiejętności komunikacyjne i pomaga nam słuchać pomysłów innych ludzi. I naprawdę słyszeć, nie tylko słuchać, ale naprawdę słyszeć, aby spróbować zrozumieć punkt widzenia innej osoby. Tylko dzięki zrozumieniu możemy właściwie ocenić pomysły innych i nasze własne.

Żyjemy w dziwnych czasach. Mamy pandemię, która dotknęła życia tak wielu ludzi. Jest to trudny czas dla wielu osób pracujących w edukacji. Czy myślisz, że wpłynęło to również na ludzi zajmujących się filozofią w szkołach?

Tak, ogromnie. Wiem, że wiele osób w naszej społeczności ma trudności ze znalezieniem pracy, ponieważ pracują samodzielnie dla siebie. Chodzą do szkół i tam albo szkolą nauczycieli, albo prowadzą filozoficzne dociekania z dziećmi. A jeśli szkoły nie będą wpuszczać gości z zewnątrz, co mają zrobić? Ponieważ filozofia nie jest postrzegana jako podstawowa, niezbędna dziedzina, z której dzieci muszą zdobywać wiedzę, szkoły mogą już teraz zamknąć nam drzwi. Musimy siedzieć i czekać, aby zobaczyć, czy się do nas zwrócą, kiedy wszystko wróci do normy, czy kiedykolwiek tam wrócimy.

Ale myślę, że ostatnie spotkanie SOPHIA dało wszystkim nadzieję. Testowaliśmy sposoby, na jakie możemy docierać do dzieci i uprawiać filozofię poprzez Internet, a nad czym już pracowaliśmy w The Philosophy Foundation od czasu pierwszego lockdownu. Wiem, że wiele osób w całej Europie robi wszystko, co w ich mocy, aby nadal zajmować się filozofią dla dzieci. Robimy wszystko, co w naszej mocy, z tym, co mamy, tworząc nowe sposoby pracy z dziećmi.

Jest to kwestia, którą chciałem podjąć w moim następnym pytaniu. W jaki sposób filozofowie i praktycy dostosowali się do nowego środowiska i jakie strategie zadziałały? Głównym tematem naszego ostatniego spotkania SOPHIA było filozofowanie w pandemii. Czy uważasz, że istnieją jakieś szczególne narzędzia lub sposoby interakcji z dziećmi, które się sprawdziły?

Nie mogę mówić ogólnie, ale z naszej perspektywy, w The Philosophy Foundation, naprawdę odkrywamy interaktywność platformy Zoom. Był to jeden z najlepszych sposobów na kontynuowanie sesji z dziećmi, który przypominał naszą praktykę w klasie.

Chociaż, jak wiesz, Łukaszu, opracowaliśmy również 110 przygód myślowych dla dzieci w wieku od 5 do 16 lat (10 na każdą „grupę roczną”) do wykorzystania w domu, umieszczając nasze historie w Internecie i ustawiając pytania w arkuszach ćwiczeń dla dzieci. (Pozwólcie, że podzielę się z wami moją ulubioną: historia „Żołądź”, pierwotnie napisana przeze mnie w książce Philosophy Shop, opowiedziana i zanimowana przez naszego wspaniałego filozofa Tima Beardmore-Graya: https://vimeo.com/419980201/ee498f77eb). Natalie i genialny zespół z Brila Projects stworzyli również ciekawe materiały dla rodziców i dzieci do wykorzystania w domu, które zaprezentowali na spotkaniu SOPHIA.

Steve Williams z p4c.com robi sporo z tego, o czym mówił Ben Kilby z Australii na spotkaniu: zajmuje się asynchronicznym uczeniem się, co jest naprawdę interesujące. Jeszcze innym sposobem jest korzystanie z platform do dyskusji i uczenia się w różnym czasie. Jeszcze tego nie próbowaliśmy. Nie jestem pewna, czy nawet byśmy chcieli, ponieważ jest coś w żywej rozmowie, co uważam za ważne. Dla nas i dla wielu osób, które znam w SOPHIA, Zoom był jednym z najlepszych narzędzi.

Rysują się jakieś plany co do dalszych działań SOPHIA? Czy jest jakaś wizja przyszłości i następnego spotkania?

Wizja SOPHIA jest realizowana przez jej członków, więc nie będę przedstawiać tutaj wielkiego planu. Jednym z interesujących projektów, które zrealizowaliśmy jest utworzenie w tym roku Grupy Roboczej ds. Standardów Praktyki we wszystkich grupach członkowskich. Grupa wkrótce skontaktuje się z członkami stowarzyszenia w tej sprawie i mam nadzieję, że przedstawią wyniki pracy już w przyszłym roku. Teraz, gdy przeszliśmy do trybu online, jest więcej okazji do regularnych spotkań, do tego, aby pomóc ludziom skontaktować się poza corocznymi spotkaniami.

Mamy teraz trzy kraje-gospodarzy przygotowane na zorganizowanie kolejnego spotkania i to jest świetne. Problem w tym, że nie wiemy, kiedy możemy powiedzieć każdemu z nich, kiedy będzie to możliwe. Mamy nadzieję, że w ciągu najbliższych trzech lat będziemy mogli ponownie odbyć spotkanie na żywo. Ale do tego czasu prawdopodobnie zrobimy to online. Mam plan na naszą następną wirtualną konferencję… ale na razie cicho sza, ponieważ w tej chwili sprawdzam jeszcze tę opcję. Ale to będzie naprawdę ekscytująca i prawdopodobnie najlepsza konferencja online, na której ktokolwiek kiedykolwiek był!

Brzmi fantastycznie. Dziękuję, Emma. Wszyscy z niecierpliwością na to czekamy.

Emma Worley jest współzarządzającą i współzałożycielką The Philosophy Foundation, organizacji pożytku publicznego z siedzibą w Anglii. Emma została uznana za jedną ze 100 najlepszych kobiet w przedsiębiorstwach społecznych w 2017 r., a także została wysoko oceniona za rolę lidera w konkursie Social Enterprise 100 Awards w tym roku. Jest prezesem SOPHIA: Europejskiej Fundacji na rzecz Postępu Filozofii z Dziećmi oraz wizytującym pracownikiem naukowym w Kings College London. Emma otrzymała tytuł MBE za usługi na rzecz innowacji w konkursie New Year Honours 2020.

Łukasz Krzywoń – magister filozofii, absolwent Uniwersytetu Śląskiego. Autor podręcznika do prowadzenia filozoficznych dociekań z dziećmi i młodzieżą pt. Filozofuj z dziećmi, który został wydany w styczniu 2019 r. przez Wydawnictwo Academicon. Od 2004 r. mieszka w Irlandii. Od wielu lat pracuje tam z dziećmi i z młodzieżą, prowadząc m.in. dociekania filozoficzne w szkołach. Specjalista od filozofii dla dzieci z The Philosophy Foundation w Londynie i aktywny członek europejskiego stowarzyszenia SOPHIA, promującego filozofowanie z dziećmi. Obecnie uczy o ochronie środowiska w szkołach dla Green-Schools Ireland. Organizuje też kółka bębniarskie, męskie kręgi, uczy polinezyjskiego Sasa, chińskiego Tai Chi, maluje artystyczne murale wraz z różnymi grupami tworzy artystyczne mandale, uczy praktyki uważności i relaksacji. Jego praca magisterska Ukryty Blask ukazała się drukiem w roku 2005.