Paweł Pijas: Godny pożądania stan świadomości [recenzja]

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2021 nr 6 (42), s. 53. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.

Czym byłoby życie, w którym nieobecna jest przyjemność? Nawet gdybyśmy potrafili wyobrazić sobie kogoś, kto nigdy nie doświadczył żadnej przyjemności, raczej nie chcielibyśmy znaleźć się w skórze tej osoby. Uważamy przyjemność za dobro i ważny element ludzkiego dobrostanu. Życie bez przyjemności to życie bez „pozytywnych wibracji”, gdy rankiem rozbudzamy się kubkiem ulubionej kawy, gdy odnosimy sukces po długim wysiłku, gdy zagłębiamy się w świat fascynującej powieści ulubionego autora. Życie bez przyjemności byłoby jałowe i dlatego trudno jest twierdzić, że mamy powody (racje), aby go pragnąć. Jednocześnie wydaje się, że podobnie jest w przypadku innych rzeczy, które cenimy, na przykład przyjaźni, sprawiedliwości czy piękna. Trudno wyobrazić sobie życie bez nich, a jeszcze trudniej utrzymywać, że moglibyśmy chcieć takiego życia dla siebie.

Filozoficzna refleksja nad ludzkim dobrostanem skupia się na pytaniu o dobra (doświadczenia, relacje i przedmioty realizujące wartości) konstytuujące życie, które może i powinno być przedmiotem naszych dążeń jako dobre dla nas, istot ludzkich. Jakie są to wartości, ile ich jest i jakie są relacje pomiędzy nimi?

Pytania te są przedmiotem najnowszej książki Katarzyny de Lazari-Radek, filozof z Uniwersytetu Łódzkiego. Autorka odważnie rozstrzyga je w duchu hedonizmu, stanowiska, w świetle którego jedyną wartością ostateczną jest przyjemność, a inne elementy ludzkiego dobrostanu powinniśmy rozumieć jako środki do realizacji tej wartości. Czytelnik otrzymuje dzięki tej książce sprawnie uporządkowane kompendium wiedzy dotyczącej współczesnej anglosaskiej debaty na temat dobrostanu. Autorka jednocześnie zdaje sobie sprawę z rozmaitych trudności hedonizmu i stara się je uchylić. Szczególnie interesujący fragment książki odnosi się do niełatwego problemu rozumienia samego pojęcia przyjemności. Czy różne doświadczenia, które przynoszą nam przyjemność, mają w sobie wspólny element jakościowy (internalizm), czy też łączy je jedynie to, że wszystkie są przedmiotem naszych pragnień (eksternalizm)? Autorka książki w oparciu o wyniki badań w neuronaukach przedstawia oryginalne rozwiązanie hybrydowe, które w zamyśle łączy mocne strony obu tych stanowisk.

Po lekturze książki trudno uwolnić się od myśli, że warto byłoby doświadczyć dziś jakiejś przyjemności. Będąc pod wpływem „hedonicznego czaru” tekstu Katarzyny de Lazari-Radek, warto jednak pamiętać, że hedonizm to stanowisko, które nie jest intuicyjne. Należy więc czytać tę interesującą książkę, podejmując jednocześnie krytyczny namysł nad tym, czy oprócz przyjemności nie cenimy ostatecznie także innych wartości, w tym takich, które wydają się od przyjemności cenniejsze.

Katarzyna de Lazari-Radek, Godny pożądania stan świadomości. O przyjemności jako wartości ostatecznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2021, ss. 598.

Paweł Pijas – Doktor filozofii, adiunkt w Instytucie Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego, absolwent Kolegium MISH KUL i Wydziału Filozofii KUL. Zainteresowania badawcze: etyka, epistemologia, historia filozofii (M. Scheler, F. Nietzsche, B. Williams), metafilozofia.