Artykuł Filozofia współczesna Ontologia

Paweł Rzewuski: Filozof Witkacy

Witkacy portret
Stanisław Ignacy Witkiewicz był malarzem, dramaturgiem, pisarzem, teoretykiem sztuki, a także – o czym rzadko się przypomina – bardzo ciekawym filozofem.

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2016 nr 4 (10), s. 49. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.


Urodzony w 1885 roku syn malarza Stanisława Witkiewicza, Stanisław Ignacy Witkiewicz jest jednym z najbardziej niepokornych polskich twórców. Wśród jego bogatej twórczości, gdzie na pierwszy plan zazwyczaj wysuwa się obrazy i dramaty (nieco rzadziej powieści), jego prace filozoficzne są rzadziej przywoływane, a szczególnie obecne w nich metafizyczne wątki.

Samobójcza śmierć, jaką zadał sobie Witkacy 18 września 1939 roku, łączona jest z katastrofizmem obecnym w jego dziełach, manifestującym się przeświadczeniem o kryzysie kultury europejskiej. Szczególnie w powieściach NienasyceniePożegnanie jesieni Witkacy wróżył kres cywilizacji zachodniej i jej (skompromitowanych) wartości. Umasowienie kultury, ruchy rewolucyjne i nowe prądy w filozofii doprowadziły Europę do głębokiego kryzysu. Ludzkość pozbawiona oparcia – zarówno w filozofii, jak i teologii (które zdaniem Witkacego skompromitowały się), jedynie w sztuce można odnaleźć drogę do Absolutu. Tym samym sztuka pozwala na dotarcie do Prawdy, od której uciekają inne formy poznania.

Wielkim kompleksem Witkacego – w stosunku do innych filozofów – był brak formalnego wykształcenia. Przez środowisko naukowe (głownie przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej) był traktowany jako amator, z którym nie warto wchodzi w dyskusję. Wyjątek stanowili Leon Chwistek, Tadeusz Kotarbiński czy Roman Ingarden. Pomimo krytyk Witkacy jednak uważał się za filozofa i nie przestawał rozważać największych idei epoki. Niestety wiele z jego prac zostało zniszczonych podczas II wojny światowej. Wiadomo, że pisał o Russellu i o Wittgensteinie, że czytał Carnapa i innych przedstawicieli Koła Wiedeńskiego.

W rozważaniach metafizycznych Witkacy był przedstawicielem niecieszącego się wielką popularnością w jego czasach poglądu o nazwie monadyzm biologiczny, nawiązującego do koncepcji monad Leibniza. Główne jego tezy wyraził na kartach Pojęć i twierdzeń implikowanych przez pojęcie istnienia. Witkacemu zależało na obronie wiary w niepowtarzalność ludzi przy jednoczesnym uznaniu znaczenia biologii, będącej podstawą świata. Świat składa się monad – przedmiotów nieredukowalnych, które mogą oddziaływać jedna na drugą. Jego zdaniem wynika to z pojęcia Istnienia, które implikuje wielość istnień poszczególnych: bytów świadomych i zarazem zbudowanych z materii, będących Tajemnicą istnienia, niedających się opisać ani językiem filozofii analitycznej, ani nieanalitycznej. Pogląd ten, chociaż nowatorski i niezaprzeczalnie idący wbrew dominującym ówcześnie nurtom, nie zyskał naśladowców. Witkacy jako filozof zawsze opowiadał się za indywidualizmem i szczególnym miejscem jednostki, a przeciw umasowieniu i całkowitemu zautomatyzowaniu ludzkości. Część badaczy wskazuje, że właśnie wizja Polski pod panowaniem komunistów pchnęła go do samobójstwa.


rzewuskiPaweł Rzewuski – doktorant filozofii i student historii Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się: historią filozofii polskiej, filozofią polityki, filozofią umysłu, ontologią Internetu. Od 2012 roku prezes koła naukowego Petrycy. Publikował między innymi w „Przeglądzie filozoficznym. Nowa Seria” i „Teologii Politycznej co miesiąc”.

Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 PolskaW pełnej wersji graficznej można go przeczytać > tutaj.

< Powrót do spisu treści numeru.

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

Skomentuj

Kliknij, aby skomentować

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy