Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2024 nr 1 (55), s. 53. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.
Po Sporze o rozumienie i Szkicach z filozofii głupoty wydawnictwo Copernicus Center Press wydało kolejną książkę napisaną wspólnie przez Bartosza Brożka, ks. Michała Hellera i Jerzego Stelmacha. Tym razem tematem jest ciekawość. Z jednej strony mówi się o niej, że stanowi pierwszy stopień do piekła. Z drugiej strony filozofowie od czasów starożytnych wychwalają ciekawość jako główny motor poznania. Napięcie między tymi dwoma rozumieniami ciekawości stanowi główną oś książki.
Publikacja podzielona jest na trzy części. Pierwsza, napisana przez Jerzego Stelmacha, zawiera wprowadzenie w problematykę filozofii ciekawości. Zaproponowane są cztery rozumienia ciekawości: ciekawość fundamentalna (źródło wszelkiego poznania), konieczna (niezbędna do codziennego funkcjonowania), zbyteczna (zbieractwo niepotrzebnych informacji) oraz przeklęta (chorobliwa podejrzliwość). Ciekawość fundamentalna i konieczna wyrażają pozytywne skojarzenia związane z ciekawością, dwie ostatnie – negatywne. Zdaniem Stelmacha ciekawość, jako zjawisko społeczne, ma znaczenie cywilizacyjne, stąd według autora powinniśmy dbać o jej rozwój w pozytywnym sensie, aby nie stoczyć się w ciekawość negatywną, czyli bezsensowne zbieractwo, podglądactwo czy nadmierną podejrzliwość, która daje paliwo myśleniu w kategoriach spiskowych.
W drugiej części publikacji ks. Michał Heller pokazuje, w jaki sposób ciekawość wpleciona jest w metodę naukową. Na przykładach wielkich odkryć w kosmologii ilustruje tezę, że podstawowymi narzędziami fizyki są matematyka i eksperyment. Zdaniem ks. Hellera matematyka otwiera pole dla ciekawości, natomiast eksperyment służy do ograniczania spekulacji do ram wyznaczanych przez rzeczywistość.
W trzeciej części książki Bartosz Brożek przygląda się pytaniu „dlaczego?” i omawia dwa podejścia do wyjaśniania w nauce: nomologiczno-dedukcyjne i mechaniczne. W tym pierwszym wyjaśnienie jakiegoś zjawiska polega na wskazaniu, że jest ono efektem jakiegoś ogólnego prawa, w drugim przypadku wyjaśnić coś to opisać mechanizm, który do tego czegoś doprowadził. Autor przestrzega przed zbyt pospiesznym i nieracjonalnym „zaspokajaniem” ciekawości, co może się przejawiać w dogmatyzmie. Esej kończy się psychologiczną analizą nudy.
Książka jest jedną z niewielu publikacji poświęconych wyłącznie zagadnieniu ciekawości. Szerokie spojrzenie autorów – od analiz filozoficznych i społecznych, przez przykłady z fizyki oraz omówienie badań psychologicznych – chociaż nie wyczerpuje tematu, to zapewnia doskonały punkt wyjścia do dalszych badań nad naturą tego zjawiska.
Bartosz Brożek, Michał Heller, Jerzy Stelmach, Ciekawość, Copernicus Center Press, Kraków 2023, 164 s.
Piotr Biłgorajski – doktor filozofii. Pracownik Instytutu Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zajmuje się eksperymentami myślowymi. Posiada wygodny fotel.
Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.
< Powrót do spisu treści numeru.
Interesują Cię recenzje innych książek filozoficznych? Zajrzyj do naszego działu Omówienia i recenzje.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Skomentuj