Piotr Domeracki: Intuicje moralne. O poznaniu dobra i zła [recenzja]

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2025 nr 3 (63), s. 47. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.

W rozumieniu potocznym intuicja kojarzy się najczęściej z przeczuciem przyjmującym postać reakcji emocjonalnej. Pojawia się ono nieoczekiwanie i alarmuje przed zbliżającym się niebezpieczeństwem bądź podpowiada sposób postępowania. Takie ujęcie charakteru intuicji spycha ją na irracjonalne tory i wpływa na jej odbiór jako czegoś magicznego, ulotnego i powierzchownego. W tym cokolwiek paradnym ujęciu zawiera się jednak ziarno prawdy. Ukazuje ono bowiem intuicję jako akt poznawczy; nie tak, co prawda, istotny jak doświadczenie i rozum, jednak nierzadko równie jak one sugestywny.

Z podejmującej to zagadnienie książki Artura Szutty dowiadujemy się, że wbrew temu nieco lekkomyślnemu przekonaniu, intuicja okazuje się niesłychanie ważnym „organem” ludzkiego poznania, w tym w szczególności poznania moralnego. Znacznie lepiej niż doświadczenie czy rozum radzi sobie ona z eterycznością wartości moralnych oraz formułowaniem o nich sądów i ich uzasadnianiem. Użyteczna w poznawaniu dobra i zła intuicja moralna zakotwiczona jest nie – jak się zwykło uważać – w emocjach, lecz w rozumie. Nie jest więc ona irracjonalna, ale na wskroś racjonalna.

Zasadniczym celem badawczym monografii Szutty jest obrona intuicjonizmu etycznego przed moralnym sceptycyzmem, wedle którego „nie dysponujemy możliwością satysfakcjonującego uzasadnienia naszych przekonań” moralnych. Autor usiłuje wykazać, że jesteśmy w stanie przekonująco odeprzeć argumentację moralnego sceptycyzmu. Pomocne w tym względzie jest odwołanie się do pojęcia intuicji moralnej. W jego opinii intuicje moralne mają zdolność nieinferencyjnego uzasadniania naszych przekonań moralnych. Szutta wychodzi bowiem z przekonania, że oparte na intuicji poznanie nie jest „wynikiem wnioskowania z innych prawdziwych sądów bądź przekonań”, lecz „raczej warunkiem koniecznym, abyśmy byli w stanie takie sądy ujmować i formułować swoje przekonania”.

Dodajmy, że podobnie jak istnieją różne sposoby myślenia i doświadczania, tak istnieje wiele różnych intuicji. Od jakości jednych w znacznym stopniu zależy jakość innych. Poza tym nasze intuicje moralne nie powstają w próżni. Ich zawartość treściowa jest współokreślana m.in. przez doświadczenia, emocje i pojęcia intelektu. Nie istnieją intuicje czyste, tj. niezdeterminowane. Dlatego też ostatecznie Szutta skłania się ku przyjęciu integralnej koncepcji intuicji moralnych. Integralny charakter intuicji moralnych nie sprawia, że intuicje te nie są niezawodne. Słabość tę dzielą one jednak z rozumem, emocjami i doświadczeniami. Który bowiem człowiek potrafi niezawodnie rozumować, przeżywać lub doświadczać?

Artur Szutta, Intuicje moralne. O poznaniu dobra i zła, Wydawnictwo Academicon, Lublin 2018, ss. 443.

Piotr Domeracki – dr hab., filozof, etyk, aksjolog i religioznawca; profesor w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Sekretarz Oddziału Toruńskiego Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, członek Polskiego Towarzystwa Etycznego, członek redakcji „Ruchu Filozoficznego”, członek Polskiego Towarzystwa Religioznawczego, członek Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Junior Associate Fellow w The International Institute for Hermeneutics, członek-założyciel International Society for Research on Solitude, członek The International Association for the History of Religions, członek The European Association for the Study of Religions. Twórca i popularyzator monoseologii, czyli filozoficznych, a szerzej interdyscyplinarnych, studiów nad samotnością.