Artykuł Etyka

Piotr Duchliński: Etyka Romana Ingardena

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2020 nr 3 (33), s. 79. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.


Właściwie trudno podać jedno­znaczną odpowiedź, dlaczego Roman Ingarden zajął się kwestiami etycznymi. Wydaje się, że radykalnie kłóci się to z obranym przez niego głównym problemem badań filozoficznych, jakim był spór między realizmem a idealizmem. Okazją do uświadomienia sobie określonych kwestii aksjologicznych była analiza dziedziny dzieł sztuki. Wartości estetyczne, które Ingarden w niej odkrył, nie sprawiły mu jednak tylu trudności co wartości moralne. O trudnościach z wartościami moralnymi pierwszy raz pisał w Wykładach lwowskich na wiele lat przed napisaniem opus magnum – Sporu o istnienie świata. Kiedy po 30 latach powrócił do problematyki wartości moralnych, miał już gotową i przemyślaną wizję świata. Okazało się jednak, że nazbyt problematyczną, aby pomieścić w niej wartości moralne. Mając tego świadomość, w ostatnich latach swojego życia próbował włączyć – nie bez trudności – do swojego obrazu świata problematykę etyczną i antropologiczną.

Wobec etyki – już od młodości – Ingarden miał bardzo poważne zamiary. W pierwszej kolejności dążył do przezwyciężenia trudności, w które uwikłali się twórcy aksjologii fenomenologicznej. Jego ambicją było opracowanie całościowej koncepcji etyki aksjologicznej, maksymalistycznie rozumianej. Wyróżniał trzy działy etyki: etykę teoretyczną, normatywną i stosowaną, czyli tzw. technologię etyki. Etyka obejmuje trzy wymiary: teoretyczny, normatywny i praktyczny. Stoi na pograniczu między naukami teoretycznymi a praktycznymi. Generalnie dzieli się na: (a) ogólną teorię wartości, (b) teorię wartości moralnych, © teorię przedmiotów możliwej oceny moralnej i cech warunkujących, (d) kryteriologię etyczną, (e) nomotetykę etyczną. Dążąc do odkrycia struktury wartości moralnych, etyka powołuje się na ustalenia ogólnej teorii wartości. Korzysta z aparatury onto­logicznej w celu objaśnienia sposobu istnienia wartości, ich formy oraz materii. Etyka musi być ściśle powiązana z antropologią, w ramach której opracowuje się koncepcję człowieka jako systemu względnie izolowanego, który jest zdolny do realizacji wartości moralnych i ponoszenia odpowiedzialności. Wreszcie aby etyka była możliwa świat jako dziedzina przedmiotowa, musi być w odpowiedni sposób ukwalifikowana, tzn. posiadać określoną strukturę przyczynową wykluczającą skrajny determinizm i skrajny indeterminizm.

Ingarden miał pomysł opracowania etyki nie tylko opisowej, ale też wyjaśniającej. Wyjaśnienie to gwarantowało powiązanie etyki z antropologią, onto­­­logią świata oraz z aktualnymi wynikami nauk przyrodniczych. Jednakże przedwczesna śmierć przerwała te prace; być może gdyby nie ona, krakowski fenomenolog dopracowałby te zagadnienia, na których od wczesnej młodości bardzo mu zależało. Ingardenowska etyka była komentowana i częściowo rozwijana przez niektórych jego prominentnych uczniów. W przeważającej większości były to jednak prace przyczynkarskie, które nie doprowadziły do rozstrzygnięcia fundamentalnych problemów, z którymi zmagał się Ingarden. Etyka ta nadal oczekuje na rozwinięcie i dopracowanie. Pozostaje mieć nadzieję, że być może badacze z młodszego pokolenia podejmą wyzwanie rzucone przez mistrza z Krakowa. Wyzwanie to, wzorem samego Ingardena, można potraktować jako pasjonującą przygodę na całe życie.


Piotr Duchliński – kierownik katedry Etyki Ogólnej i Stosowanej w Instytucie Filozofii Akademii Ignatianum; zainteresowania: metodologia nauk humanistycznych, metafilozofia, epistemologia, etyka ogólna, aksjologia, filozofia polska XX wieku; hobby: spacery i długi sen, dobra muzyka, filmy przyrodnicze.

Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.

< Powrót do spisu treści numeru.


Dziękujemy wszystkim naszym Hojnym Wspierającym pomagającym nam za pośrednictwem portalu zrzutka.pl w wydaniu Dodatku specjalnego o Romanie Ingardenie. Szczególne podziękowania należą się: Józefowi Lubaczowi, Janowi Rychertowi i Bartłomiejowi Skowronowi.

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

1 komentarz

Kliknij, aby skomentować

  • Właśnie! Etyka, czyli nauka o moralności a zatem Biblia/St/Nt, Dekalog, KK, teologia moralna, KKK, Ojcowie Kościoła W/Z…etc., bo bez tego ani rusz.
    A tak w ogóle to są kwestie przynależne teologom, to ich działka i domena =-O 😉 🙂 :-! :O 😀 O:-)
    Kiedyś, przed wojną była nawet i etyka wśród złodziei /pewnych rzeczy się nie robiło — policja etc./.
    RI?!

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy