Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2021 nr 4 (40), s. 53. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.
Filozofia działania zajmuje się naturą działania i racji, którymi posługujemy się do jego wyjaśnienia. Za jednego z najważniejszych autorów z tego działu filozofii uznawany jest Donald Davidson. Jest on autorem tzw. przyczynowej koncepcji działania, która zakłada, że warunkiem koniecznym posiadania racji do działania jest możliwość przypisania danym racjom mocy przyczynowych. Taką racją może być np. moja chęć napicia się wody, która spowoduje moje działanie polegające na sięgnięciu po szklankę.
Przyczynowe koncepcje działania, w tym przede wszystkim teoria Davidsona, są przedmiotem książki Michała Barcza Mechanika działania. Filozoficzny spór wokół przyczynowej teorii działania. Książka podzielona jest na dwie części. W części pierwszej Barcz rekonstruuje teorię Davidsona oraz jej kontynuacje. W części drugiej przedstawia najważniejsze argumenty wymierzone w przyczynowe teorie działania. Konstruuje również dwa autorskie argumenty, z tzw. omyłek oraz z niezgodności z koneksjonistycznym modelem umysłu (w którym procesy umysłowe realizowane są przez sieci neuronowe). Stosownie do tego książkę można czytać na dwa sposoby: jako wprowadzenie do teorii działania, w szczególności do przyczynowej koncepcji Davidsona albo jako polemikę z przyczynowymi teoriami działania.
Cel pierwszy został zrealizowany przez autora bez zarzutu. Jeżeli Czytelnik chciałby dowiedzieć się więcej na temat teorii działania, to z powodzeniem może sięgnąć po wprowadzenie do dziedziny autorstwa Barcza. Książka napisana jest bowiem bardzo jasno i pozwala uporządkować rozległą wiedzę.
Więcej wątpliwości rodzi realizacja celu drugiego. Nie jest to miejsce na podnoszenie wszystkich problemów argumentacji autora; uważny Czytelnik powinien móc z łatwością znaleźć jej słabe strony. Pozwolę sobie jednak zwrócić uwagę na jeden problem. Nawet zakładając, że argumenty Barcza przeciwko przyczynowej teorii działania są trafne, to wcale nie wynika z tego, że należy ją odrzucić. Oznacza to jedynie, że koncepcja przyczynowa ma trudności z odpowiednio dobranymi przykładami i należy ją albo udoskonalić, ograniczyć zasięg lub zastąpić inną, lepszą. Analogicznie fizyka newtonowska nie daje zadowalającego opisu obiektów poruszających się z prędkością światła; nie oznacza to jednak, że należy ją porzucić. Oznacza to jedynie, że albo ma ograniczony zasięg, albo należy ją zastąpić inną, lepszą. Póki jednak taka teoria fizyczna nie powstanie, będziemy uczyć się fizyki newtonowskiej.
Podobna obserwacja stosuje się do wniosków Barcza. Czy przyczynowa teoria działania ma problemy? Oczywiście, że tak. Czy należy ją wyrzucić na śmietnik historii? To zależy od tego, czy mamy lepszą alternatywę. Mnie osobiście nie jest ona znana. Autor również jej w sposób zadowalający nie podaje. Być może Ty, Czytelniku, taką alternatywę sformułujesz. Zaznajamiając się z książką Barcza, będziesz na pewno dysponować mapą, gdzie takiej alternatywy szukać.
Piotr Kozak
Michał Barcz, Mechanika działania. Filozoficzny spór wokół przyczynowej teorii działania, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020, ss. 267
Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.
< Powrót do spisu treści numeru.
Interesują Cię recenzje innych książek filozoficznych? Zajrzyj do naszego działu Omówienia i recenzje.
Skomentuj