Filozofuj! 2016 nr 2 (8)

Opis

Kalendarium

Czy w świecie jest miejsce na wolność? > Jacek Wawer

Jaką rolę odgrywa wolna wola w podejmowaniu racjonalnych decyzji? Czy decyzje podjęte pod wpływem substancji odurzających są wolne? Czy wychowanie ogranicza spektrum wolnych wyborów? Jak wiążą się ze sobą wolność i odpowiedzialność? To zaledwie kilka pytań sygnalizujących trudne i złożone zagadnienia. By nie musieć ich rozstrzygać, wystarczy wykazać, że wolnych decyzji po prostu nie ma. A więc do dzieła!

Nauka przeciw wolnej woli? > Adam Grobler

Cóż warte byłoby życie, gdyby kierowało nim ślepe przeznaczenie lub równie ślepy przypadek? Jak uchronić się od pułapek myślenia, że tak właśnie jest?

Wolna wola i świat materialny > Stanisław Judycki

Wszyscy znamy te obrazy: fotografie satelitarne okrytej nocą kuli ziemskiej, na których wprawdzie dominuje granatowa czerń mórz i lądów, lecz jednocześnie jarzą się światła miast, a są one albo bardzo liczne i skupione, albo wśród bezmiaru ciemności błyszczą tylko poszczególne świetliste punkciki. Tak można widzieć ludzką wolną wolę w stosunku do reszty świata.

Traf moralny > David Enoch

Zazwyczaj uważamy, że ponosimy odpowiedzialność za skutki naszych wyborów. Czy jednak zawsze tak jest? Co jeśli zasługa lub wina moralna mogą zależeć od trafu?

Wywiad z Robertem Kane’em, czołowym znawcą i autorem licznych publikacji na temat wolnej woli.

Narzędzia filozofa

Logika: #4: Predatoryzacja logiki > Rafał Urbaniak
Warsztat logiczny: #I: Zasada niesprzeczności jako narzędzie myślenia > Witold Marciszewski
Teoria argumentacji: #4: Ktoś taki jak ty nie może mieć racji, czyli argumenty ad hominem > Krzysztof A. Wieczorek
Eksperyment myślowy: Świat bez wolnej woli > Artur Szutta
Eksperyment myślowy: Księga życia > Alvin I. Goldman

Spór o istnienie wolnej woli – infografika

Greka i łacina z wielkimi klasykami (oprac. Jacek Jarocki)

Wolna wola u Greków i Rzymian > Michał Bizoń

Dylematy moralne

Lord Jim i traf moralny > Natasza Szutta
Zagadka moralnej przemiany > Piotr Bartula

Felietony
Wolna decyzja > Jacek Jaśtal
Sens i nonsens problemu wolnej woli > Wojciech Żełaniec

Spotkania z Arystotelesem
Myśl Arystotelesa do bólu racjonalna > Henryk Podbielski

Gdzie na studia filozoficzne?

Dodatek maturalny
Wydział Filozofii KUL
Instytut Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Instytut Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego

Filozofia dla dzieci

Bajki filozoficzne > Dorota Monkiewicz-Cybulska

Estetyka

Problemy z definicją sztuki > Beniamin Bukowski

Dialog

Przed nami wieczny powrót > Achille Varzi, Roberto Casati

Rozmaitości filozoficzne

Czego filozof może się nauczyć od sportu? > Jan Woleński

Filozofia w filmie

Potwór moralny czy odpowiedzialna osoba? Przypadek Leonarda z Memento > Michael McKenna

Who is who w polskiej filozofii

Leopold Blaustein > Paweł Rzewuski

Z półki filozofa…

Prawo wolności – komiks filozoficzny

Filozoficzne zoo

Mrówka Putnama > Jakub Jernajczyk

Filozofia z przymrużeniem oka

***

Wstępniak

Drodzy Czytelnicy,

w połowie ubiegłego roku podjęliśmy decyzję, by jeden z numerów w roku bieżącym poświęcić zagadnieniu wolnej woli. Czy nasza decyzja była wolna, czy też już od początku istnienia świata było ustalone, że „wykręcimy” taki numer? Nie któryś tam kiedyś, ale właśnie numer 2 w 2016 roku. I że zamieścimy w nim takie a nie inne artykuły, na z góry ustalonych stronach, co zakłada wiele konkretnych decyzji i działań naszych autorów i redaktorów. Nawet literówka na określonej stronie, w określonej szpalcie, w określonym wyrazie miałaby być wpisana w warunki początkowe tego świata. Czy zatem możecie mieć do nas pretensje o ewentualne usterki językowe? Czy mogliśmy ich uniknąć? Nauka, z jej ścisłymi, powszechnymi i deterministycznymi prawami, wydaje się rozgrzeszać nas z przewin redakcyjnych i wszelkich innych zresztą też. Nie może bowiem zakładać, że nasze „postępki” nie mają określonych przyczyn. Skoro zaś je mają, to wynikłe z nich czyny nie mogły być inne. Tymczasem przynajmniej niekiedy czujemy się wolni, przynajmniej niekiedy czujemy się sprawcami, czyli niezdeterminowanymi przyczynami naszych czynów, niejednokrotnie w naszych wnętrzach doświadczamy trudu podejmowania wolnej – jak się nam wydaje – decyzji. Wokół tego poczucia i zrodzonego z niego pojęcia odpowiedzialności zorganizowaliśmy nasze życie społeczne, z moralnością i  wymiarem sprawiedliwości.

Czym więc jest wolna wola? Czy podejmujemy, przynajmniej od czasu do czasu, wolne decyzje? Czy są one do pogodzenia z wizją świata, w którym wszystkie zdarzenia, również te zachodzące w obrębie naszych organizmów, wyznaczane są przez poprzedzające je przyczyny oraz prawa rządzące w przyrodzie? Czy brak wolnej woli przekreślałby możliwość etyki? Czy bez niej moglibyśmy sobie przypisywać winę lub zasługi za nasze działania? Pytania te, choć w różnych wersjach, nurtują filozofów już od starożytności. Pomimo upływu czasu i coraz większej wiedzy pytania o wolną wolę wciąż pozostają nierozstrzygnięte, wciąż stanowi ona dla nas fascynującą zagadkę.

Chcemy, abyście i Wy jej zasmakowali, zmierzyli się z nią poprzez lekturę artykułów tematycznych „Filozofuj!”. Ważnym ich uzupełnieniem są: wywiad z Robertem Kane’em, jednym z największych na świecie specjalistów od zagadnienia wolnej woli, infografika prezentująca stanowiska w sporze o istnienie wolnej woli oraz ankietowe opinie filozofów na ten temat.

Przygotowaliśmy dla Was także nasze stałe działy. Kontynuujemy kurs logiki z Rafałem Urbaniakiem. Rozpoczynamy także „Warsztat logiki” prowadzony przez Witolda Marciszewskiego. Krzysztof Wieczorek w swoim kursie sztuki argumentacji objaśni, czym są argumenty ad hominem. W kilku stałych działach nawiążemy także do głównego tematu numeru. W dziale „Eksprymenty myślowe” Alvin I. Goldman i Artur Szutta zachęcają do namysłu nad paradoksami wolnej woli w fizycznym świecie. Michał Bizoń zabierze nas w przeszłość, prezentując myśli starożytnych Greków i Rzymian na temat wolnej woli. Tematyce tej poświęcone są również felietony Wojciecha Żełańca i Jacka Jaśtala. W etyczną podróż po literaturze zabierze Was Natasza Szutta – tym razem będzie to wyprawa do świata Lorda Jima, dająca okazję do refleksji na temat zasługi i trafu moralnego. Z kolei Piotr Bartula proponuje rozważania na temat możliwości moralnej przemiany z istoty morderczej i moralnie zniszczonej w osobę moralnie wrażliwą.

Otwieramy także nowy cykl „Rozmaitości filozoficznych” wybitnego filozofa, Jana Woleńskiego, który na początek zachęca do refleksji nad tym, czego filozof może nauczyć się od sportu. Kontynuujemy spotkania z Arystotelesem, tym razem zapraszając do rozmowy prof. Henryka Podbielskiego, specjalistę od filozofii Stagiryty i tłumacza jego dzieł. Proponujemy Wam także rozważania nad filozofią sztuki, kolejną dawkę filozofii w filmie, propozycje bajek do filozofowania z dziećmi, następny odcinek cyklu poświęconego polskim filozofom. Na koniec nie mogło zabraknąć filozoficznej rozrywki, komiksu i krzyżówki. Jest też kolejna nowość – „Filozoficzne zoo”, w którym zwierzaki słynnych filozofów zachęcą Was do refleksji nad wybranym problemem filozoficznym.

Przed nami maj. Czas matur i… podejmowania decyzji o wyborze kierunku studiów. Ufamy, że rozważycie studiowanie filozofii. W numerze znalazły się więc informacje o ośrodkach akademickich, które prowadzą nabór na studia filozoficzne. Szeroki ich wykaz poszerzy pole Waszej wolności.

A zatem… Filozofujcie!

Redakcja

***